Uluslararası Hukuk: Temel Kavramlar, Örnek Sorunlar, Davalar ve Kurumlar

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................................................. III

İÇİNDEKİLER ................................................................................................................... V

KISALTMALAR ........................................................................................................... XIII

GİRİŞ: ULUSLARARASI TOPLUM, ULUSLARARASI HUKUKTA KİŞİ ve

ULUSLARARASI HUKUK KAVRAMLARI ................................................................ 1

1.1. Uluslararası Toplumun Özellikleri ............................................................................... 2

1.1.1. Uluslararası Toplumda Merkezi Yasama Organı Yoktur ...................................... 3

1.1.2. Uluslararası Toplumda Merkezi Yürütme Organı Yoktur .................................... 3

1.1.3. Uluslararası Toplumda Yargı Organlarının Yetkileri Oldukça Sınırlıdır ............. 4

1.1.4. Devletler Niçin Uluslararası Hukuk Kurallarına Uymak

Zorunda Kalmaktadırlar?..................................................................................................... 5

1.2. Uluslararası Hukukta Kişi ............................................................................................ 8

1.2.1. Devletler ................................................................................................................ 8

1.2.2. Uluslararası Örgütler ............................................................................................. 8

1.2.3. Hükümet Dışı Uluslararası Kuruluşlar .................................................................. 9

1.2.4. Hükümet Dışı Ulusal Kuruluşlar ......................................................................... 11

1.2.5. Bireyler ............................................................................................................... 11

1.3. Uluslararası Hukuk, Ulusal Hukuk, Ulusüstü Hukuk ................................................. 12

1.3.1. Uluslararası Hukuk, Ulusal Hukuk, Devletler Hukuku,

Devletler Umumi Hukuku ............................................................................................................... 12

1.3.2. Uluslararası Hukuk ve Ulusal Hukuk ................................................................. 13

1.3.2.1. Tekçi (Monist) ve İkici (Düalist) Yaklaşım ................................................. 13

1.3.3. Uluslararası Hukuk ve Ulusüstü (Supranational) Hukuk .................................... 15

1.3.4. Uluslararası Özel Hukuk (Private International Law) ......................................... 16

1.3.5. Hukuk, Politik Hukuk, Uluslararası Politik Hukuk ............................................. 16

1.3.6. Doğal Hukuk ve Pozitivist Hukuk ...................................................................... 18

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ......................................................... 22

ANTİK ÇAĞLARDAN 21. YÜZYILA ULUSLARARASI HUKUK ......................... 23

2.1. Antik Çağlarda Uluslararası Hukuk ........................................................................... 23

2.2. Milattan Sonraki Gelişmeler ....................................................................................... 25

2.3. Orta Çağda Uluslararası Hukuk .................................................................................. 26

2.4. İslâmiyet’in Yayılması Sürecindeki Gelişmeler ......................................................... 27

2.5. 1648 Tarihli Westfalia Barışı ..................................................................................... 29

2.6. 1789 Fransız İhtilali ve 1815 Viyana Kongresi .......................................................... 30

2.7. 1853-1856 Kırım Savaşı ............................................................................................. 31

2.8. I. Dünya Savaşı ve Milletler Cemiyeti (MC, League of Nations) .............................. 33

2.9. 1926 Lokarno Sözleşmeleri ........................................................................................ 34

2.10. 1928 Briand-Kellogg (Paris) Paktı ........................................................................... 35

2.11. 1929 Litvinov Protokolü........................................................................................... 35

2.12. Stimpson Doktrini ve Tanımama .............................................................................. 35

2.13. II. Dünya Savaşı ve Birleşmiş Milletler ................................................................... 36

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ......................................................... 38

ULUSLARARASI HUKUKUN KAYNAKLARI ......................................................... 39

3.1. Kodifikasyon (Tedvin, Kod Halinde Toplama) .......................................................... 43

3.2. Andlaşmalar Hukuku .................................................................................................. 43

3.2.1. Andlaşmaların Kökeni ve Tanımı ....................................................................... 43

3.2.2. Andlaşmanın Unsurları ....................................................................................... 46

3.2.3. Andlaşmaların Sınıflandırılması ......................................................................... 49

3.2.3.1. Uygulama Alanı Bakımından Sınıflandırma ................................................ 49

3.2.3.2. Modern/Çağdaş Sınıflandırma ..................................................................... 49

3.2.4. Andlaşmaların Yapılışı ....................................................................................... 51

3.2.4.1 Andlaşma Yapma Yetkisi ............................................................................. 52

3.2.4.2. Andlaşma Metninin Oluşturulması .............................................................. 53

3.2.4.3. Andlaşma Metni ve Kabul Edilmesi ............................................................ 54

3.2.4.4. Andlaşmanın Dili ......................................................................................... 55

3.2.4.5. Andlaşma Metninin Resmileştirilmesi ......................................................... 56

3.2.4.6. Andlaşma Metninin Bağlayıcılık Kazanması .............................................. 56

3.2.4.6.1. İmza ve Paraf ........................................................................................ 56

3.2.4.6.2. Andlaşmayı Teşkil Eden Belgelerin Teatisi

(Değiş-Tokuşu, Mektup Teatisi) ................................................................................................. 57

3.2.4.6.3. Onaylama ............................................................................................. 57

3.2.4.6.4. Kabul ve Tasvip (Uygun Bulma).......................................................... 58

3.2.4.6.5. Katılma ................................................................................................. 58

3.2.5. Çekince ............................................................................................................... 59

3.2.6. En Çok Gözetilen Ulus Kaydı ............................................................................. 59

3.2.7. Andlaşmaların Yürürlüğe Girmesi ...................................................................... 61

3.2.8. Andlaşmaların Tescili ve Yayınlanması ............................................................. 62

3.2.9. Andlaşmaların Uygulanması ............................................................................... 63

3.2.10. Andlaşmaların Tadili ve Değiştirilmesi ............................................................ 65

3.2.11. Andlaşmaların Yorumlanması .......................................................................... 66

3.2.12. Andlaşmaların Çatışması .................................................................................. 67

3.2.13. Andlaşmaların Geçersizliği ............................................................................... 68

3.2.14. Andlaşmaların Sona Ermesi, Andlaşma Hükümlerinin Askıya Alınması ........ 68

3.2.14.1. Andlaşmanın Tarafların Ortak Rızası ile Sona Ermesi .............................. 68

3.2.14.2. Andlaşmanın Ağır İhlali ............................................................................ 69

3.2.14.3. Sonraki İmkânsızlık ................................................................................... 69

3.2.14.4. Andlaşmanın Yapıldığı Şartlarda Köklü Değişiklikler Olması .................. 70

3.2.14.5. Diplomatik veya Konsolosluk İlişkilerinin Kesilmesi ............................... 70

3.2.14.6. Andlaşmanın Sona Ermesi veya Andlaşma

Hükümlerinin Askıya Alınmasının Hukuki Sonuçları .................................................................... 71

3.2.15. Türkiye’de Uluslararası Andlaşmaların Yapım Süreci ..................................... 72

3.3. Teamül – Uluslararası Örf ve Adet Hukuk- Yapılageliş Kuralları ............................. 74

3.4. Hukukun Genel İlkeleri .............................................................................................. 76

3.5. Doktrin (Öğreti) .......................................................................................................... 79

3.5.1. Doktrinlerin Tarihsel Gelişimi ............................................................................ 79

3.5.2. Doktrinlerin Uluslararası Hukuktaki Rolü .......................................................... 81

3.6. Mahkeme Kararları (İçtihat) ....................................................................................... 82

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ......................................................... 84

ÜLKE KAZANMA, KAYBETME USULLERİ VE TÜRKİYE'NİN SINIRLARI ... 85

4.1. Ülke Kazanma ve Kaybetme Usulleri ........................................................................ 86

4.2. Türkiye'nin Sınırları ................................................................................................... 89

4.2.1. Bulgaristan ve Yunanistan Sınırı ........................................................................ 89

4.2.2. Akdeniz ve Kıbrıs ............................................................................................... 92

4.2.3. Türkiye ve Yunanistan Arasındaki Adalar, Kıbrıs ve

Deniz Alanlarının Hukuki Tahlili ..................................................................................................... 93

4.2.4. Hatay ve Suriye Sınırı ......................................................................................... 94

4.2.5. Musul-Kerkük Sorunu ve Irak Sınırı ................................................................... 95

4.2.6. İran Sınırı ............................................................................................................ 97

4.2.7. Türkiye ile Azerbaycan (Nahçıvan), Ermenistan ve Gürcistan Sınırı ................ 98

4.3. Toprak İhtilafları ve Egemenlik Uyuşmazlıklarına İlişkin Mahkeme Kararları ....... 100

4.3.1. Palmas Adası Davası (Hollanda – ABD) .......................................................... 101

4.3.2. Clipperton Adası Davası (Fransa – Meksika) ................................................... 102

4.3.3. Minquiers ve Ecrehos Davası (İngiltere-Fransa) ............................................... 103

4.3.4. Batı Sahara Davası (İstişari Görüş) ................................................................... 103

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 106

ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU ......................................................................... 107

5.1. İç sular ...................................................................................................................... 110

5.2. Karasuları ................................................................................................................. 115

5.3. Takımada Suları ....................................................................................................... 119

5.4. Boğazlar ................................................................................................................... 120

5.5. Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü ........................................................................... 122

5.5.1. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne Göre Boğazlardan Geçiş Rejimi................... 124

5.5.2. Montrö Boğazlar Rejimi’nin Uygulanmasında Yaşanan Sorunlar ................... 131

5.5.3. Rusya-Ukrayna Savaşı ve Montrö Sözleşmesi’nin Uygulanması .................... 135

5.5.4. Genel Değerlendirme ........................................................................................ 136

5.6. Bitişik Bölge ............................................................................................................. 138

5.7. Balıkçılık Bölgesi ..................................................................................................... 139

5.8. Kıta Sahanlığı ........................................................................................................... 139

5.8.1. Kıta Sahanlığı Hukuki Rejimi ........................................................................... 141

5.8.2. Kıta Sahanlığının Sınırlandırılması ................................................................... 142

5.8.3. 1969 Kuzey Denizi Kıta Sahanlığı Davası ........................................................ 142

5.8.4. Libya-Malta Kıta Sahanlığı Davası ................................................................... 145

5.8.5. Maine Körfezi’ndeki Deniz Alanlarının Sınırlandırılması Davası: Kanada-ABD

Kıta Sahanlığı Davası ................................................................. 146

5.8.6. Adaların Kıta Sahanlığı Üzerindeki Etkisi ........................................................ 147

5.9. Münhasır Ekonomik Bölge ....................................................................................... 148

5.9.1. Münhasır Ekonomik Bölge Tesis Eden Ülke Hangi Haklara Sahiptir? ............ 150

5.9.2. Karadeniz Özelinde Münhasır Ekonomik Bölge Sınırlandırılması ................... 151

5.9.3. Doğu Akdeniz ve Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Tartışmaları ................. 152

5.10. Açık Deniz .............................................................................................................. 154

5.11. Uluslararası Deniz Yatağı ....................................................................................... 155

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 157

ULUSLARARASI HAVA HUKUKU .......................................................................... 159

6.1. Tanımı ve Tarihi Seyri.............................................................................................. 159

6.2. Ulusal ve Uluslararası Hava Sahasının Hukuki Statüsü ........................................... 160

6.3. Hava Sahasının Hukuki Rejimi ................................................................................ 162

6.4. Hava SahasınınTelekomünikasyon Amacıyla Kullanımı ......................................... 165

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 167

ULUSLARARASI UZAY HUKUKU .......................................................................... 169

7.1. Uzay Hukukunun Tarihi Gelişimi ............................................................................ 169

7.2. Uzayın Hukuki Statüsü ve Rejimi ............................................................................ 170

7.3. Uzayda Telekomünikasyon Faaliyetleri ................................................................... 173

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 174

İÇİŞLERİNE MÜDAHALE YASAĞI, MEŞRU MÜDFA, DEVLETLERİN EGEMEN EŞİTLİĞİ,KENDİ

KADERİNİ TAYİN HAKKI, BM’İN UYGULADIĞI YAPTIRIMLAR ................................................... 175

8.1. İçişlerine Müdahale Yasağı ...................................................................................... 175

8.1.1. Karışmama İlkesinin İstisnai Durumları ........................................................... 180

8.1.2. Karışmama İlkesinden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümü ................................. 181

8.1.3. Karışma Olarak Nitelendirilebilecek Eylemlerin Örnekler ............................... 182

8.2. Meşru Müdafaa......................................................................................................... 183

8.2.1. Uluslararası Toplumda Yaşanan Meşru Müdafaa Örnekleri ............................. 184

8.2.2. Önleyici Meşru Müdafa .................................................................................... 185

8.2.3. Bush Doktrini .................................................................................................... 186

8.3. Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesi ............................................................................ 187

8.4. Kendi Kaderini Tayin Hakkı (Self- Determinasyon) ................................................ 188

8.5. BM’in Uyguladığı Yaptırımlar ................................................................................. 190

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 194

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ, DİPLOMASİ, TAHKİM, YARGI,

ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE BÖLGESEL ÇÖZÜMLER ............................ 195

9.1. Barışçıl Çözüm Yolu Olarak Diplomasi ................................................................... 196

9.1.1. Uzlaştırma ve Arabuluculuk ............................................................................. 196

9.1.2. Tahkim .............................................................................................................. 198

9.1.3. Mahkeme........................................................................................................... 199

9.1.4. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM, International Criminal Court, ICC) ..... 200

9.2.Uluslararası Örgütler ve Bölgesel Çözüm Yolları ..................................................... 202

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 204

DEVLETİN SORUMLULUĞU, DİPLOMATİK HİMAYE VE HALEFİYET ...... 205

10.1. Devletin Sorumluluğu ............................................................................................ 206

10.2. Vatandaşlık, Çifte Vatandaşlık ............................................................................... 207

10.2.1. Diplomatik Himaye Hakkı .............................................................................. 209

10.2.2. Mahkeme Kararları ......................................................................................... 210

10.3. Uluslararası Hukukta Halef Olma .......................................................................... 214

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 217

DİPLOMATİK VE KONSOLOSLUK İLİŞKİLERİ ................................................. 219

11.1. Diplomatik İlişkiler ................................................................................................ 219

11.1.1. Diplomatik İlişkilerin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi ........................................ 219

11.1.2. Diplomatik İlişkilerde Devletlerin Temsilcileri .............................................. 220

11.1.3. Diplomatik Dokunulmazlıklar ........................................................................ 224

11.1.4. Diplomatik Pasaportlar ve Vizeler: Uluslararası

Andlaşmalar ve Uygulamalar ...................................................................................................... 226

11.1.5. Diplomatik İlişkilerin Sonlandırılması ............................................................ 228

11.2. Konsolosluk İlişkileri: Tanımı ve Kapsamı ............................................................ 230

11.3. Diplomatik ve Konsolosluk İlişkileri ile İlgili Güncel Konular ve Sorunlar .......... 231

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 234

ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI VE İNSANCIL HUKUK ............................. 235

12.1.İnsan Hakları Alanında Yaşanan Gelişmeler ........................................................... 236

12.2. İnsan Hakları Konusunda BM Belgeleri................................................................. 239

12.2.1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi

(İHEB, Universal Declaration of Human Rights, UDHR): .................................................................................... 239

12.2.2. Dine ve İnanca Dayalı Dayalı Hoşgörüsüzlüğün ve Ayrımcılığın

Bütün Şekilleriyle Ortadan Kaldırılması Hakkında Bildiri ......................................... 241

12.2.3. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme, BM İnsan Hakları Komitesi ..... 242

12.2.4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ........ 244

12.2.5. Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine İlişkin Bildiri:

1514 Sayılı BM Genel Kurulu Kararı ...................................... 246

12.3. İnsancıl Hukuk ve Cenevre Sözleşmeleri ............................................................... 247

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik ........................................................ 253

SOYKIRIM SUÇU VE ERMENİ SOYKIRIM İDDİALARI .................................... 255

13.1. Soykırım Kavramı ve Suçu .................................................................................... 255

13.2. 1948 Tarihli Soykırımı Önleme ve Cezalandırma Sözleşmesi .............................. 257

13.3. Soykırım Suçunun Yargılanması ............................................................................ 259

13.4. Ermeni Soykırım İddiaları, Sürgün ve Tehcir ........................................................ 260

13.4.1. 1915-1916 Osmanlı Mahkemesi, Malta Sürgünleri ve

İngiliz Kraliyet Başsavcılığı Kararı ............................................................................................ 263

13.5. Ermeni Soykırım İddialarına Karşı Ulusal ve Uluslararası Mahkeme Kararları ... 264

13.5.1. Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararı ............................................................... 264

13.5.2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı ....................................................... 265

13.5.3. Fransa Anayasa Mahkemesi Kararları ............................................................ 267

13.6. Soykırım Suçu Konusunda Mahkeme Kararları ..................................................... 268

13.6.1. Srebrenitsa Soykırımı ve Eski Yugoslavya Uluslararası

Ceza Mahkemesi Kararları ............................................................................................................ 268

13.6.2. Ruanda Soykırımı ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi Kararları ......... 270

13.6.3. Roma Statüsü ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) ................................ 271

13.7. Mülteci, Sığınmacı, Göçmen .................................................................................. 272

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 275

ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU ........................................................................ 277

14.1. 1987 Brundtland Raporu ........................................................................................ 278

14.2. Rio Sözleşmeleri ..................................................................................................... 279

14.2.1. BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ..................................................... 280

14.2.2. BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ................................................................ 281

14.2.3. BM Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi .......................................................... 282

14.3. 1997 Kyoto Protokolü ............................................................................................ 283

14.4. 2015 Paris Çevre Sözleşmesi .................................................................................. 285

14.5. Değerlendirme: Çevre Sözleşmelerinin Başarısı .................................................... 286

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik ........................................................ 288

ULUSLARARASI ÖRGÜTLER .................................................................................. 289

15.1. Milletler Cemiyeti ................................................................................................ 290

15.2. Birleşmiş Milletler (BM-United Nations) .............................................................. 291

15.3. Avrupa Konseyi (Council of Europe) ..................................................................... 294

15.4. Kuzey Atlantik Andlaşması Örgütü (NATO) ......................................................... 295

15.5. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ...................................................... 297

15.6. İslam İşbirliği Teşkilatı........................................................................................... 299

15.7. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) ......................................................................... 300

15.8. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) ....................................................... 302

15.9. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) .............................................................................. 303

15.10. Avrasyacı Örgütlenmeler (BDT, AEB, KGAÖ) ................................................... 306

15.10.1. Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ........................................................... 306

15.10.2. Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ................................................................. 307

15.10.3. Kolektif Güvenlik Andlaşması Örgütü (KGAÖ) .......................................... 308

15.11. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ....................................................................................................................... 308

15.12. Uluslararası Örgütlerde Karar Usulü .................................................................... 310

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 314

SİBER GÜVENLİK VE ULUSLARARASI HUKUK ............................................... 315

16.1. İnternetin Yapısına Dair Kısa Bir Değerlendirme ve Kavramsal Çerçeve ............. 317

16.1.1. İnternetin Yapısı .............................................................................................. 317

16.1.2. Kavramsal Çerçeve ......................................................................................... 318

16.2. Uluslararası Hukukun Siber Alana Uygulanması ................................................... 320

16.2.1. Uluslararası Hukuk Kaynaklarının Siber Faaliyetlere Yönelik Bağlayıcılığı 322

16.2.2. Siber Alanda Egemenlik ................................................................................. 323

16.2.3. Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanımı ve Siber Operasyonlar ................... 324

16.2.3.1. Kuvvete Başvurma Yasağı ....................................................................... 325

16.2.3.2. İnsancıl Hukuk ve Siber Saldırılar ........................................................... 327

16.3. Değerlendirme ........................................................................................................ 330

Çalışma Soruları / Örnek Sorular / Neler Öğrendik? ....................................................... 333

KAYNAKLAR ................................................................................................................ 335