Üçüncü Kişinin İfası

İÇİNDEKİLER

TAKDİM . V

ÖNSÖZ VII

KISALTMALAR LİSTESİ . XIX

GİRİŞ

I. Konunun Takdimi . 1

II. Çalışmanın Kapsamı ve İnceleme Planı 4

BİRİNCİ BÖLÜM

BORCU İFA EDEBİLECEK KİMSELER ARASINDA ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN YERİNİN TESPİT EDİLMESİ, ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFASI KURUMUNUN TEORİK TEMELLERİ VE UNSURLARI

I. İfa Kavramı, İfanın Unsurları ve Hukuki Niteliği . 9

A. İfa Kavramı 9

B. İfanın Kurucu Unsurları . 11

1. Objektif Unsur: Borçlanılan Edimin Yerine Getirilmesi 11

2. İfada Subjektif Unsura İhtiyaç Olup Olmadığı Meselesi 15

a. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 15

b. Görüşlerin Değerlendirilmesi 18

C. İfanın Hukuki Niteliği 24

II. Borcun İfasında Üçüncü Kişilerin Rolü 30

A. Genel Olarak 30

B. İfa Yardımcıları Aracılığıyla Borcun İfası . 33

C. Üçüncü Kişi 39

1. Genel Olarak . 39

2. Borcu İfa Edebilecek Üçüncü Kişilerin Çerçevesinin Belirlenmesi 42

a. Genel Olarak . 42

b. Alelade Üçüncü Kişiler . 43

(1) Borçlunun İradesi Kapsamında Borcu İfa Eden Üçüncü Kişiler 43

i. Genel Olarak . 43

ii. Üçüncü Kişi ile İfa Yardımcısı Arasındaki Ayrımın Önemi . 46

(2) Borçlunun İradesi Dışında Borcu İfa Eden Üçüncü Kişiler 48

c. Rehinden Kurtarma Hakkı Olan Üçüncü Kişiler 50

III. Üçüncü Kişinin Başkasına Ait Borcu İfa Edebilmesinin Teorik Açıklaması . 60

1. Üçüncü Kişinin Ediminin Borç İlişkisini Amacına Ulaştırmış Olmasına Dayandıran Görüş . 60

2. Üçüncü Kişinin Borçluyu İfada Temsil Etmesine Dayandıran Görüş . 62

3. Borçlu Lehine Borçtan Kurtarıcı Sözleşmeye Dayandıran Görüş . 63

4. Başkasına Ait İşgörmeye İlişkin Özel Bir Yetkiye Dayandıran Görüş . 64

IV. Üçüncü Kişinin İfasının Unsurları . 66

A. Genel Olarak 66

B. Borcun Başkasına Ait Olması 67

C. Üçüncü Kişinin Başkasına Ait Borcu İfa Kastı Taşıması 73

1. Genel Olarak . 73

2. Üçüncü Kişinin İfa Kastı ve İfa Kastının Yorumlanması . 76

a. Üçüncü Kişinin İfa Kastı . 76

b. İfa Kastının Tespiti ve Yorumlanması 78

3. İfa Kastının İfaya Girişilmesine Yol Açan Saiklerden Ayırt Edilmesi . 84

4. İfa Kastının Sonradan Tesis Edilip Edilemeyeceği Meselesi 87

D. Borcun Üçüncü Kişi Tarafından İfaya Elverişli Olması 94

1. Genel Olarak . 94

2. Üçüncü Kişinin İfasına Elverişli Olmayan Borçlar 96

a. Genel Olarak . 96

b. İşin Niteliği Gereği Şahsen İfası Gereken Borçlar . 99

(1) Genel Olarak 99

(2) Para Cezaları 105

(3) Şahsa Bağlı Yapmama (Kaçınma) Borçları 107

(4) Şahsa Bağlı Yapma Borçları . 109

c. Taraflar Arasındaki Anlaşma Gereği Şahsen İfası Gereken Borçlar 113

İKİNCİ BÖLÜM

KARŞILAŞTIRMALI HUKUK IŞIĞINDA ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFA YETKİSİ VE BU YETKİNİN SINIRLARININ BELİRLENMESİ İLE İFA YETKİSİNİN KAPSAMI

I. Karşılaştırmalı Hukukta Üçüncü Kişinin İfası 120

A. Roma ve Pandekt Hukuklarındaki Tarihi Gelişimi 120

B. Modern Kıta Avrupası Hukuk Sistemine Dâhil Ülkelerde 128

1. Alman Hukukunda 128

2. Avusturya Hukukunda 132

3. İsviçre Hukukunda 136

a. Genel Olarak Üçüncü Kişinin İfasının Yasal Çerçevesi . 136

b. Borçlunun İradesi Dışında Hareket Eden Üçüncü Kişinin İfa Yetkisi . 141

(1) İçtihatlar 141

(2) Doktrin 145

C. Anglo-Amerikan Hukuk Sistemine Dâhil İngiliz ve Amerikan Hukuklarında . 148

1. Genel Bakış . 148

2. Borçlunun İradesini Arayan Geleneksel Görüş 151

3. Geleneksel Görüşe Yöneltilen İtirazlar . 155

D. Uyumlaştırma Metinlerinde . 159

II. Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Üçüncü Kişinin İfa Yetkisinin Belirlenmesi . 164

A. İfanın Sonuç Doğurabilmesi Açısından Borçlunun İradesinin Önemi . 164

1. Kural Olarak Borçlunun İradesine İhtiyaç Duyulmaması. 164

2. Alacağın Devrini Yasaklayan Bir Anlaşma Varsa 167

3. Para Borçları Dışındaki Bazı Borçlar Bakımından Değerlendirme. 171

B. Alacaklının İfayı Kabul Zorunluluğu Bakımından Borçlunun İrade Durumunun Önemi . 173

III. Üçüncü Kişinin İfa Yetkisinin Kapsamı ve İfa Yetkisinin Alacaklının İfa Dışı Yollarla Tatmin Edilebildiği Hâllere Teşmil Edilip Edilemeyeceği Meselesi 177

A. Üçüncü Kişinin İfa Yetkisinin Kapsamı 177

B. Üçüncü Kişinin İfa Yetkisinin Alacaklının İfa Dışı Yollarla Tatmin Edilebildiği Hâllere Teşmil Edilip Edilemeyeceği Meselesi . 188

1. Alacaklıyı İfa İkameleri ile Tatmin Edip Edemeyeceği Meselesi 188

2. Alacaklıyı Takas ile Tatmin Edip Edemeyeceği Meselesi 190

3. Alacaklıyı Tevdi ile Tatmin Edip Edemeyeceği Meselesi 195

4. Alacaklı ile İbra Anlaşması Yapıp Yapamayacağı Meselesi 201

5. Alacaklı ile Yenileme Anlaşması Yapıp Yapamayacağı Meselesi 206

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFA YETKİSİNİ KULLANMASI HÂLİNDE ALACAKLI İLE BORÇLU ARASINDAKİ BORÇ İLİŞKİSİNDE MEYDANA GELEBİLECEK HUKUKİ SONUÇLAR

I. Genel Olarak 209

II. Üçüncü Kişinin İfa Teklifinin Alacaklı Temerrüdüne Yol Açması ve Buna Bağlı Olarak Meydana Gelebilecek Hukuki Sonuçlar 210

A. Genel Olarak 210

B. Parça Borçlarında . 216

C. Çeşit Borçlarında 219

III. Üçüncü Kişinin İfasına Bağlı Olarak Meydana Gelebilecek Hukuki Sonuçlar 225

IV. Üçüncü Kişinin Kötü İfası Hâlinde Meydana Gelebilecek Hukuki Sonuçlar 235

A. Genel Olarak 235

B. Alacaklının Edim Menfaatinin İhlali Hâlinde Meydana Gelebilecek Hukuki Sonuçlar . 239

1. Genel Olarak . 239

2. Alacaklının Üçüncü Kişinin Sorumluluğuna Başvuramaması . 244

3. Alacaklının Borçlunun Sorumluluğuna Başvurup Başvuramayacağı Meselesi . 248

a. Genel Hükümler Uyarınca Tazminat Sorumluluğu Bakımından . 248

(1) İfa Yardımcılarının Fiillerinden Dolayı Sorumluluk Uyarınca 248

(2) Borçlunun Kötü İfadan Dolayı Sorumlu Tutulabileceği Diğer Hâller . 254

b. Özel Hükümler Uyarınca Ayıptan Doğan Sorumluluk Bakımından . 258

4. Ayıplı Edimin İadesi Gereken Hâllerde Doğacak Tasfiye İlişkisi 270

a. Genel Olarak . 270

b. Üçüncü Kişinin Ayıplı İfasında Ayıplı Edimin Kime İade Edileceği Sorunu . 274

C. Alacaklının Bütünlük (Koruma) Menfaatinin İhlali Hâlinde Meydana Gelecek Hukuki Sonuçlar 278

1. Genel Olarak . 278

2. Borçlunun Sorumluluğuna Başvurulup Başvurulamayacağı Meselesi 280

3. Üçüncü Kişinin Sorumluluğuna Başvurulup Başvurulamayacağı Meselesi 286

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BAŞKASINA AİT BORCU İFA EDEN ÜÇÜNCÜ KİŞİ İLE BORÇLU ARASINDAKİ RÜCU İLİŞKİSİ

I. Genel Olarak Rücu Hakkı 293

II. Alelade Rücu Hakkı . 296

A. Genel Olarak 296

B. Alelade Rücu Hakkının Dayanağını Oluşturabilecek Hukuki İlişkiler 300

1. Vekâlet Sözleşmesi . 300

2. (Gerçek ve) Caiz Vekâletsiz İşgörme . 304

a. Genel Olarak . 304

b. İşsahibinin (Borçlunun) Menfaatine İşgörme İradesi Bakımından . 310

c. İşsahibinin (Borçlunun) Menfaatine ve İradesine Uygunluk Bakımından 316

3. (Edim Dışı) Rücu Zenginleşmesi 322

a. Genel Olarak . 322

b. Üçüncü Kişi Başkasına Ait Borcu İfa Kastı Taşıyorsa . 327

(1) Borçluya Karşı Mevcut ve Geçerli Sandığı Bir Borcunu Yerine Getirme Saikiyle Borçluya Ait Bir Borcu İfa Etmişse 328

(2) Borçluya Bağış Yapma Saikiyle Borçluya Ait Bir Borcu İfa Etmişse 330

(3) Vekâletsiz İşgörme Saikiyle Borçluya Ait Bir Borcu İfa Etmişse 331

c. Üçüncü Kişi Başkasına Ait Borcu İfa Kastı Taşımıyorsa . 335

C. Rücu Alacağının Kapsamı ve Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresi . 337

1. Vekâlet Sözleşmesinde . 337

2. Vekâletsiz İşgörmede 344

3. Sebepsiz Zenginleşmede . 350

III. Halefiyete Dayalı Rücu Hakkı . 359

A. Genel Olarak 359

B. Borcu İfa Eden Üçüncü Kişi Lehine Halefiyet Öngörülen Hâller . 362

C. Üçüncü Kişinin Halefiyeti İçin Gerekli Şartlar 365

D. Halefiyetin Rücuyu Sağlama Amacı ve Alelade Rücu ile Arasındaki İlişki . 380

E. Halefiyete Dayalı Rücu Alacağı ve Bunun Kapsamı . 387

1. Genel Olarak . 387

2. Halefiyetle İntikal Eden Alacak Hakkının Kapsamı . 389

3. Asıl Alacakla Birlikte Halefe Kendiliğinden İntikal Edebilecek Olan Haklar 395

a. Genel Olarak . 395

b. Öncelik Hakları . 399

c. Alacağa Bağlı Fer’i Haklar . 401

(1) Fer’i Teminatlar . 401

(2) Faiz 407

(3) Ceza Koşulu 416

d. Alacağa Bağlı Yenilik Doğuran Haklar 422

e. Alacak Hakkı ile Birlikte İntikal Edip Etmeyeceği Tartışmalı Olan Haklar . 424

(1) Hapis Hakkı . 424

(2) Mülkiyeti Saklı Tutma Sözleşmesi/Kaydı . 429

(3) Tahkim ve Yetki Anlaşmaları . 433

4. Halefiyette Rücu Alacağının Tabi Olduğu Zamanaşımı . 441

IV. Rücu İlişkisinde Alacağın Devri Hükümleri Aracılığıyla Borçlunun Korunması 446

A. Genel Olarak 446

B. Alacağın Devrinde Borçlunun Durumunun Korunması İçin Getirilmiş Hükümler . 447

1. Borçlunun İyiniyetli İfa ile Borçtan Kurtulması . 447

2. İfadan Kaçınma ve Tevdi 451

3. Borçlunun Devralana Karşı İleri Sürebileceği Savunmalar . 455

C. Borçlunun Korunmasında Alacağın Devri Hükümlerinin Rolü 461

1. Halefiyette . 461

2. Alelade Rücuda . 463

SONUÇ 469

KAYNAKÇA . 479