İÇİNDEKİLER

BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ.. 11

İÇİNDEKİLER.. 13

KISALTMALAR.. 29

TABLOLAR LİSTESİ 37

GİRİŞ.41

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ UYGULAMALARI

1. GENEL OLARAK.. 65
2. KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE HÜKÛ-MET SİSTEMLERİ 70
3. Parlamenter Hükûmet Sistemi 77
4. Genel Olarak. 84
5. Parlamenter Hükûmet Sistemini Benimseyen Devlet-ler90
6. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Birleşik Krallık Uygulaması (Westminster Sistemi ya da Çoğunlukçu Sistem) ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 97
7. a) Parlamento: Lordlar Kamarası ve Avam Kamara-sı. 113

(1) Lordlar Kamarası (House of Lords) 114

(2) Avam Kamarası (House of Commons) 116

1. b) Yürütme Organı: Kral/Kraliçe ve Kabine ..121

(1) Kral/Kraliçe (The Crown) 121

(2) Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar. 126

(a) Gölge Kabine (Shadow Cabinet) 131

1. c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler.... 131

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 132

(2) Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi 135

(3) Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih Yetkisi 137

(4) Prorogation. 138

(5) İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçimle-ri 140

(6) Karşı İmza Kuralı 142

(7) Parlamento’nun Yürütme Organını Denetle-me Araçları 144

(a) Güven Oylaması/Güvensizlik Oylaması 144

(b) Yazılı ve Sözlü Soru. 146

(c) Görüşmeler. 147

(d) Komisyonlar ya da Komiteler 148

1. d) 03/04/1721-01/01/2025 Tarihleri Arasında Birleşik Krallık’ta Görev Yapan Devlet Başkanları, Başba-kanlar ve Hükûmetleri152

(1) Tabloyla İlgili Bilgi Notu. 168

4. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Federal Almanya Cumhuriyeti Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Or-ganları Arasındaki İlişkiler. 173
5. a) Yasama Organı: Federal Meclis (Bundestag) ve Federal Konsey (Bundesrat) 174
6. b) Yürütme Organı: Federal Cumhurbaşkanı ve Fe-deral Bakanlar Kurulu. 185

(1) Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident) 185

(2) Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung): Federal Başbakan (Şansölye) ve Federal Bakan-lar  195

1. c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler.... 202

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 202

(2) Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi 204

(3) Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih Yetkisi 206

(4) Kanun Hükmünde Kararnameler 206

(5) Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu. 209

(6) Karşı İmza Kuralı 210

(7) Parlamentonun Yürütme Organını Denetleme Araçları 212

(a) Soru. 213

(b) Fesih Tehdidi Altında Güven Oylama-sı    216

(c) Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu. 216

(d) Araştırma Komisyonları 217

(e) Komisyonlar. 219

1. d) 1949/2025 Yıllarında Federal Almanya Cumhuri-yeti’nde Görev Yapan Cumhurbaşkanları, Başba-kanlar ve Hükûmetler ile Bundestag Seçim Dö-nemleri222
2. Başkanlık Hükûmet Sistemi 229
3. Genel Olarak. 229
4. Başkanlık Hükûmet Sistemini Benimseyen Devlet-ler 236
5. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Or-ganları Arasındaki İlişkiler 239
6. a) Yasama Organı: Kongre (Congress) 245

(1) Temsilciler Meclisi (House of Representatives) 248

(2) Senato (Senate) 250

1. b) Yürütme Organı: Başkan (President)..252

(1) Başkan Yardımcısı (Vice President) 263

(a) Başkan Yardımcısının Görevleri 266

(b) Çeşitli Sebeplerle Başkanlık Görevini Yeri-ne Getiremeyen Başkanlar Yerine Başkanlık Görevini Yapan Başkan Yardımcıları (1841-1977) 267

(2) 1789-2025 Yılları Arasında Görev Yapan Baş-kanlar ve Başkan Yardımcıları 268

1. c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler.... 279

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 281

(2) Başkan’ın Kanunları Veto Yetkisi 283

(a) 30/04/1789 ile 03/01/2025 Tarihleri Arasın-da Görev Yapan Amerika Birleşik Devletle-ri Başkanları ve Veto Ettikleri Kanun Sayı-ları 285

(3) Başkanlık Kararnameleri (Executive Orders) 290

(a) 30/04/1789 ile 04/01/2025 Tarihleri Arasın-da Görev Yapan Amerika Birleşik Devletle-ri Başkanları ve İmzaladıkları Başkanlık Kararnameleri 294

(4) Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (The Supreme Court of the United States) 300

(5) Bütçe Sürecinde Kongre ve Başkan. 303

(a) Federal Hükümetteki Finansman Boşlukla-rı ve Kapanmalar  307

(6) Senato’nun Bazı Atamaları Onaylama Yetkisi 310

(a) 12/11/2024 Tarihli Plum Book. 311

(7) Suçlama/İtham Mekanizması (Impeachment) 314

(a) 1799 ile 2025 Yılları Arasında Gerçekleştiri-len Impeachment Yargılamalarının Sonuç-ları 317

1. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 320
2. Fransız Cumhuriyeti’nde 08/01/1959-09/01/2025 Ta-rihleri arasında Görev Yapan Cumhurbaşkanları ve Hükûmetler 335
3. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemini Benimseyen Dev-letler 340

İKİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN TÜRKİYE UYGULAMALARINA GENEL BAKIŞ

1. GENEL OLARAK.. 345
2. 1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYA-SA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM 376
3. Yasama Organı: Heyet-i Umûmî ya da Meclis-i Umû-mî. 384
4. Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan. 386
5. Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân. 392
6. Yürütme Organı: Pâdişâh ve Heyet-i Vükelâ ya da Mec-lis-i Vükelâ 395
7. Pâdişâh. 396
8. Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ. 401
9. a) II. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan Hükû-metler. 404
10. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 408
11. Pâdişâhın Kanunları Veto Yetkisi 408
12. Pâdişâhın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi 410
13. Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar. 412
14. Nizâmnâmeler ya da Tüzükler. 415
15. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme Araçları 418
16. a) Soru ya da Sual ..418
17. b) Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh419
18. c) Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkîkîye..422
19. d) Meclis Soruşturması .423
20. e) Genel Görüşme ..425

III. 1921 VE 1924 TEŞKİLÂT-I ESÂSİYYE KÂNÛNLARI DÖ-NEMİ  428

1. 1961 ANAYASASI DÖNEMİ. 441
2. Genel Olarak.. 446
3. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 447
4. Millet Meclisi 448
5. Cumhuriyet Senatosu. 449
6. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuru lu..450
7. Cumhurbaşkanı 451
8. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar. 458
9. “Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi So-rumsuzluğu 460
10. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 461
11. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönder-me Yetkisi 465
12. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi 469
13. Kanun Hükmünde Kararnameler 472
14. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme ve Bilgi Edinme Araçları 474
15. a) Soru.475
16. b) Genel Görüşme ..477
17. c) Meclis Araştırması.478
18. d) Meclis Soruşturması .480
19. e) Güven Oylaması 482
20. f) Gensoru ...484
21. 27/05/1960 ile 12/09/1980 Tarihleri Arasında Görev Ya-pan Hükûmetler ve Cumhurbaşkanları 486
22. 1961 Anayasası Döneminde Görev Yapan Koalisyon ve Azınlık Hükûmetleri 489
23. 1982 ANAYASASI’NIN İLK HALİ 492
24. Genel Olarak.. 496
25. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 499
26. 23/04/1920 ile 02/06/2023 Tarihleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki Deği-şiklikler 511
27. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuru lu..515
28. Cumhurbaşkanı 517
29. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar. 528
30. Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi So-rumsuzluğu 538
31. Hükûmet Sistemi: “Rasyonelleştirilmiş ya da Aklîleşti-rilmiş Parlamenter Hükûmet Sistemi” 544
32. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 552
33. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşülmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönder-me Yetkisi 553
34. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi 558
35. Kanun Hükmünde Kararnameler 559
36. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve De-netleme Araçları .569
37. a) Soru..570
38. b) Güven Oylaması572
39. c) Gensoru...575
40. d) Meclis Soruşturması .578
41. 31/05/2007 TARİHLİ ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM 582
42. Genel Olarak.. 583
43. Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış. 587
44. Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu?. 599

VII. 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ DARBE’DEN CUMHUR-BAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİLİNCEYE KADAR GÖREV YAPAN HÜKÛMETLER VE CUMHUR-BAŞKANLARI 613

VIII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ  618

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

1. 21/01/2017 TARİHLİ ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SON-RASI DÖNEM 623
2. Genel Olarak.. 634
3. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 651
4. Milletvekillerinin Seçimi 663
5. Milletvekillerinin Hukuki Statüsü. 674
6. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İç Yapısı 678
7. a) Başkanlık Divanı678
8. b) Danışma Kurulu 680
9. c) İhtisas Komisyonları .681
10. d) Siyasi Parti Grupları.684
11. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkile-ri685
12. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı 688
13. Seçimi 693
14. Göreve Başlaması ve Görevinin Sona Ermesi 703
15. Görev ve Yetkileri 708
16. Siyasi ve Hukuki Sorumluluğu. 712
17. Düzenleyici İşlemleri 714
18. a) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri .715
19. b) Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri.732
20. c) Cumhurbaşkanlığı Kararları734
21. d) Adsız Düzenleyici İşlemler.738
22. Kabinenin Diğer Üyeleri: Cumhurbaşkanı Yardımcı-ları ve Bakanlar 739
23. a) Cumhurbaşkanı Yardımcıları..740

(1) Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar  742

(2) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve Yetkileri 743

(3) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumlulu-ğu   743

1. b) Bakanlar.745

(1) Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 750

(2) Bakanların Görev ve Yetkileri 750

(3) Bakanların Sorumluluğu. 751

(4) Bakan Yardımcıları 753

(5) Bakanlıklar. 755

7. Politika Kurulları 757
8. Cumhurbaşkanlığı Ofisleri 760
9. Bağlı Kurum ve Kuruluşlar. 760
10. Parlamenter Hükûmet Sistemi Uygulaması Döne-minde Cumhurbaşkanlığı Görevini Yerine Getiren-ler, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi Uygulama-sı Dönemindeki Cumhurbaşkanı Seçimlerinde Aday Olabilir Mi? 761
11. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler ve Kimi Etkileşim Araçları 789
12. Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etki-si790
13. Cumhurbaşkanı’nın “Kanunları Veto Yetkisi”. 794
14. Cumhurbaşkanı’nın “Seçimlerin Yenilenmesine Ka-rar Verme Yetkisi” 798
15. Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu. 806
16. Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların Cezai Sorumlulukları ve Yargılanmaları 813
17. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Milletvekili Genel Seçi-minin Aynı Tarihte Yapılması 818
18. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 822
19. a) Yazılı Soru ..825
20. b) Kanun Tekliflerinin Görüşülmesi Sırasında Soru ve Cevap İşlemi .828
21. c) Genel Görüşme..829
22. d) Meclis Araştırması832
23. e) Meclis Soruşturması..835

(1) Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde He-sap Verebilirlik Mekanizmaları 836

1. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ile Parlamenter Hükûmet Sisteminin Türkiye Cumhuriyeti Uygulama-sının Karşılaştırılması 838
2. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin, Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uy-gulaması ve Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Fran-sız Cumhuriyeti Uygulaması ile Karşılaştırılması.....841
3. ARA DEĞERLENDİRME. 848

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER BAKIMINDAN ÇIKABİLECEK SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İLE BAZI TARTIŞMALAR

1. GENEL OLARAK.. 867
2. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YA-SAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERLE İLGİLİ KİMİ SORUNLAR VE TARTIŞ-MALAR.. 869
3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin “Bütçe Hakkı”nın Zayıflatılması Tartışmaları 870
4. “Tarafsız ve Partili Cumhurbaşkanı” Tartışmaları 892
5. “Çift ya da Çifte Meşruiyet” İddiası 903
6. “Seçimlerin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi” Bakımından Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Arasındaki Denge(sizlik) 911
7. Delegasyoncu Demokrasi Tartışmaları ve Cum-hurbaşkanlığı Kararnameleri 918
8. Cumhurbaşkanı’nın Atama Yetkileri 930
9. “Cumhurbaşkanı’nın Sorumluluğu” Tartışmaları 941
10. Otoriterizm ve Kuvvetler Birliği Tartışmaları 946

İ.  Parlamenter Hükûmet Sistemine Dönüş ve Bu Siste-min Rasyonelleştirilmesi Önerileri 963

1. “Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu.. 974
2. Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi 977

III. NELER YAPILABİLİR?. 979

1. Milletvekillerinin Seçildikleri Bölgedeki Seçmenleriy-le Daha Yakın İlişki İçerisinde Bulunmaları Sağlanabi-lir.983
2. Siyasi Partilerde Değişimi Teşvik Edici Düzenlemeler Yapılabilir 987
3. Kamu Denetçiliği Kurumu Güçlendirilebilir ve Kuru-mun Etkinliği Artırılabilir 991
4. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’yla İlgili Kimi Değişiklikler Yapılabilir 998
5. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Denetim Mekaniz-maları Güçlendirilebilir 1004
6. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları ile Türkiye Bü-yük Millet Meclisi Komisyonları Arasında Etkileşim Sağlanabilir 1007
7. Kamu Siyasalarının Belirlenmesinde Halk Oylaması Usulü Benimsenebilir 1009
8. “Halkın Vetosu” Kurumu Kabul Edilebilir. 1012
9. Seçmene “Kanun Teklifi Sunma Hakkı” Verilebi-lir.1014
10. Seçmene “Geri Çağırma Hakkı” Verilebilir 1015
11. E-Demokrasi Uygulamaları ve Dijitalleşme Yaygın-laştırılabilir 1019
12. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Güçlendirilebilir. 1023

İ.  Anayasa Yargısıyla İlgili Reform Yapılabilir 1029

1. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle İlgili Tereddütler Giderilebilir 1039
2. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Birlikte Cumhurbaşkanı Yardımcısı Seçimi de Yapılabilir 1049

SONUÇ   1055

KAYNAKLAR.. 1087

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI. 1199

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI. 1203

KAVRAMLAR DİZİNİ. 1247