Toplu İş Sözleşmesinde Yetki Meselesi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ....................................................................................................................... III

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... VII

KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................... XV

GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİSİNDE TEORİK ESASLAR VE KARŞILAŞTIRMALAR

I. YETKİ KAVRAMININ ÖZELLİKLERİ .................................................................. 5

A. Yetki Kavramına Duyulan İhtiyaç ......................................................................... 5

B. Yetki Kavramının Çerçevesinin İlkesel Boyutta Çizilmesi ................................... 8

II. YETKİ SİSTEMLERİNE GENEL BİR BAKIŞ .................................................... 16

A. Karşılaştırmalı Hukuk Uygulamaları Üzerine ..................................................... 16

1. Genel Olarak .................................................................................................... 16

2. Serbest Toplu Pazarlık Uygulaması Örneği: Federal Almanya Cumhuriyeti ..................................................................................................... 17

3. Tanınma Prosedürü İçeren Toplu Pazarlık Uygulaması Örneği: Amerika Birleşik Devletleri ............................................................................................ 22

B. Yetki Sistemleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme ............................................ 25

İKİNCİ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİSİNE RETROSPEKTİF BİR BAKIŞ

I. YETKİ ŞARTLARININ GELİŞİMİ VE DEĞİŞİMİNE GENEL BİR BAKIŞ ....... 31

II. 818 SAYILI BORÇLAR KANUNU’NDA «UMUMÎ MUKAVELE» .................. 33

III. 3008 SAYILI İŞ KANUNU’NDA «TOPLULUKLA İŞ İHTİLÂFI» ................... 36

A. Genel Olarak ........................................................................................................ 36

B. Toplulukla İş İhtilâfının Çıkarılması ve Çözümlenmesi ...................................... 37

C. Çoğunluğa Bir Güç Bahşedilmesi Fikrinin İlk İzleri ........................................... 42

IV. 275 SAYILI TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ, GREV VE LOKAVT KANUNU’NDA «YETKİ SİSTEMİ» .......... 43

A. Genel Olarak ........................................................................................................ 43

B. Farklı Düzeyde Toplu İş Sözleşmeleri Uygulamalarına Cevaz Veren Yetki Sistemi .......... 47

1. Genel Olarak .................................................................................................... 47

2. İşkolu Toplu İş Sözleşmesinde Yetki Şartları .................................................. 52

3. İşyeri Toplu İş Sözleşmesinde Yetki Şartları ................................................... 56

C. Yetki Sisteminde Kesinti: «Zorunlu Tahkime Dönüş» ........................................ 58

V. 2822 SAYILI TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ, GREV VE LOKAVT KANUNU’NDA «YETKİ SİSTEMİ» .......... 61

A. Yetki Sisteminin Genel Özellikleri ...................................................................... 61

B. Çifte Baraj Dönemi .............................................................................................. 67

1. İşkolu Barajı ..................................................................................................... 67

2. İşyeri Barajı ..................................................................................................... 72

C. 2821 Sayılı Kanun ile 2822 Sayılı Kanun’da Değişim İhtiyacının Belirginleşmesi ......... 74

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİSİNİN ŞARTLARI

I. 6356 SAYILI SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ KANUNU’NUN KABULÜNE GİDEN SÜREÇ ............. 77

II. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİSİ İLE İLGİLİ GEÇİŞ HÜKÜMLERİ ............ 80

A. Genel Olarak ........................................................................................................ 80

B. Geçici 6. Maddenin 1. Fıkrası Üzerine Değerlendirmeler ................................... 81

C. Geçici 6. Maddenin 2. ve 3. Fıkrası Üzerine Değerlendirmeler ........................... 84

III. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞVEREN TARAFINDA YETKİ ....................... 94

A. Ehliyet ve Yetki Kavramları Arasındaki Farkın Belirginleştirilmesi ................... 94

B. İşveren veya İşveren Sendikasının Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Belirlenmesi ................. 96

1. Üyelik Durumunun Önemi .............................................................................. 96

2. Ehliyetsizlik ve Yetkisizlik Üzerine Tartışmalar ............................................. 97

a. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Konunun Ele Alınışı ................................... 97

b. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Konunun Ele Alınışı ve Kanaatimiz .......... 99

C. Kamu İşveren Sendikasının Yetkilendirilmesi ................................................... 104

IV. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞÇİ TARAFINDA YETKİ ŞARTLARI ......... 111

A. Genel Esaslar ................. 111

1. Ehliyet ve Yetki Kavramları Arasındaki Farkın Belirginleştirilmesi ............. 111

2. Temsil Hakkının İşçi Sendikalarına Tanınmış Olması Üzerine ..................... 117

3. Sayısal Barajlar Üzerine ................................................................................ 122

B. İşkolu Barajının Aşılması .................................................................................. 124

1. İşkolu Barajı Oranının «Yüzde Bir» Olarak Belirlenmesi ............................. 124

2. İşkolu Barajına Yaklaşımlar .......................................................................... 127

a. Yargı Kararlarında Konunun Ele Alınışı .................................................... 127

b. Öğretide Konunun Ele Alınışı .................................................................... 134

3. İşkolu Barajına İlişkin Yaklaşımların Değerlendirilmesi ve Bir Öneri .......... 137

C. İşyeri veya İşletme Barajının Aşılması .............................................................. 145

1. Barajın Toplu İş Sözleşmesinin Türüne Göre Değişmesi .............................. 145

a. İşyeri Toplu İş Sözleşmesi Açısından ........................................................ 145

b. İşletme Toplu İş Sözleşmesi Açısından ...................................................... 147

c. Grup Toplu İş Sözleşmesi Açısından ......................................................... 158

2. İşyeri ve İşletme Yetki Barajına Yaklaşımlar ................................................ 162

3. İşyeri Barajına İlişkin Yaklaşımların Değerlendirilmesi ............................... 166

D. Yetki Şartlarına İlişkin Genel Bir Değerlendirme ............................................ 170

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ YETKİSİNİN TESPİTİ

I. GEÇMİŞ DÖNEMDE YETKİ TESPİT UYGULAMALARI ............................... 177

A. Genel Olarak .................................... 177

B. 275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev Ve Lokavt Kanunu’nda «Yetki Tespiti» ...................................... 179

1. Genel Olarak .................................................................................................. 179

2. İşkolu Toplu İş Sözleşmelerinde Yetki Tespiti .............................................. 183

3. İşyeri Toplu İş Sözleşmelerinde Yetki Tespiti ............................................... 184

4. Yetki Tespiti İçin Başvurulan Yöntemler ...................................................... 186

a. Referandum (Oylama) Yöntemi ................................................................. 186

b. İrade Beyanı (Durum Tespiti) Yöntemi ..................................................... 190

C. 2822 Sayılı Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nda «Yetki Tespiti» ............................................................................................................... 193

1. Genel Olarak .................................................................................................. 193

2. Yetki Tespit Yöntemi ..................................................................................... 197

a. İşkolu İstatistiklerinin Yayımlanması ve İstatistiklere İtiraz Usulü ........... 197

b. Yetki Tespiti İçin Başvuru ve Bakanlıkça Yapılan Bildirim ...................... 198

c. Bakanlık Bildirimine İtiraz ......................................................................... 204

II. 6356 SAYILI SENDİKALAR ve TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ KANUNU’NDA YETKİNİN TESPİTİ ......................... 208

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 208

B. Toplu İş Sözleşmesi Yetki Tespit Başvurusu ..................................................... 209

1. Başvurunun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Yapılması ............... 209

a. Başvurunun Konusu ................................................................................... 209

b. Başvurunun Süresi ..................................................................................... 212

2. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Yetki Tespit İncelemesi ............ 216

a. Genel Esaslar .............................................................................................. 216

b. Olumlu Yetki Tespit Bildirimi ................................................................... 219

c. Olumsuz Yetki Tespiti Bildirimi ................................................................ 222

C. Yetki Tespit Bildirimine İtiraz ........................................................................... 226

1. Olumlu Tespit Bildirimine İtiraz ................................................................... 226

a. Olumlu Tespit Bildirimine İtiraz Davasının Tarafları ................................ 226

b. Olumlu Tespit Bildirimine İtiraz Usulü ..................................................... 229

c. Olumlu Tespit Bildirimine İtirazın Konusu ve İtirazın İncelenmesi .......... 234

ç. Olumlu Tespit Bildirimine İtiraz Davasının Sonuçları ............................... 241

2. Olumsuz Tespit Bildirimine İtiraz ................................................................. 242

a. Olumsuz Tespit Bildirimine İtiraz Davasının Tarafları .............................. 242

b. Olumsuz Tespit Bildirimine İtiraz Usulü ................................................... 248

c. Olumsuz Tespit Bildirimine İtirazın Konusu ve İtirazın İncelenmesi ........ 251

ç. Olumsuz Tespit Bildirimine İtiraz Davasının Sonuçları............................. 253

D. Genel Bir Değerlendirme ve Bir Öneri .............................................................. 254

BEŞİNCİ BÖLÜM

KANUNÎ ESASLARIN YETERSİZLİĞİ -YAPISAL SORUN-

I. İŞLETME TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI İLE BAĞLANTILI SORUNLAR ............. 259

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 259

B. İşletme Kavramı ve İşletme Toplu İş Sözleşmesi .............................................. 264

C. İşletme Toplu İş Sözleşmesine Farklı Bir Açıdan Bakmak ............................... 273

D. İşletme Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamına Girecek İşyerlerinin Aranılan Niteliğe Sahip Olup Olmadıklarına İlişkin Uyuşmazlıklarla İlgili Özel Hüküm Üzerine ................................................................................................... 281

II. SENDİKAL İŞKOLUNUN TESPİTİ İLE BAĞLANTILI SORUNLAR ............ 287

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 287

B. İşkolunun Tespiti ............................................................................................... 289

1. Sendikal İşkolunun Tespitine Genel Bakış .................................................... 289

2. Sendikal İşkolunun Tespiti Usulü .................................................................. 292

a. İşyeri Sınırlarının Belirlenmesi Gereği ....................................................... 292

b. Asıl İşin Belirlenmesi Gereği ..................................................................... 295

3. İşkolunun Bakanlık Tespit İşlemi Haricinde Belirlenmesi ............................ 298

C. İşkoluna İtirazın Yetki Tespitine İtiraz Davasında İleri Sürülmesi .................... 304

1. Hukukî Soruna Genel Bir Bakış .................................................................... 304

2. Konunun Öğretide Ele Alınışı ....................................................................... 306

3. Konuya İlişkin Yargı Kararlarındaki Gelişim ve Dönüşüm ........................... 308

4. Genel Bir Değerlendirme ............................................................................... 313

5. İşletme Toplu İş Sözleşmesine Farklı Bir Açıdan Bakılması İle Bağlantılı Bir Öneri ......................... 319

D. Sendikal İşkolunun Tespitine İlişkin Düzenlemelerin Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Tespiti Üzerindeki Etkileri Üzerine ...................... 325

1. Genel Olarak ........................... 325

2. İşçilerin İşkolu Tespit Talebinde Bulunabileceklerinin Kabulü Gerekliliği .. 327

3. İşkolu Tespitinin Bakanlıkça Re’sen Yapılabileceğinin Kabulü Gerekliliği . 329

4. İşyerinin Girdiği İşkolunun Doğru Tespit Edilememesinin İşkolu Barajına Etkisi ........................ 330

III. İŞKOLU İSTATİSTİKLERİ İLE BAĞLANTILI SORUNLAR ........................ 331

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 331

B. İşkolu İstatistiklerinin Hazırlanmasında Esas Alınan Tarih ile İlgili Sorunlar .. 336

C. İşkolu İstatistiklerine İtirazın Bekletici Mesele Yapılması Üzerine ................... 340

D. İşkolu İstatistikleri ile İlgili Düzenlemelerin Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Alınması Üzerindeki Etkisi ......... 344

IV. İŞÇİ VE ÜYE SAYISI HESAPLAMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR .......... 347

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 347

B. İşyerinde veya İşletmede Çalışan İşçi ve Üye Sayısının Hesaplanması ............. 348

1. İşçi Sıfatının Taşınması Gerektiği ................................................................. 348

2. Çoğunluk Hesaplamalarına Dâhil Edilip Edilmeyeceği Tartışmalı Kişiler ... 351

a. Toplum Yararına Çalışma Programı Kapsamında Çalışanlar ..................... 351

b. İş Sözleşmesi Askıda Olanlar ..................................................................... 353

c. Pay Sahibi Ortaklar .................................................................................... 354

ç. İşveren Vekilleri ......................................................................................... 356

d. İşe İade Davası Devam Edenler ................................................................. 357

e. Aynı İşverenin Farklı İşkollarına Giren İşyerlerinde Çalışanlar................. 361

3. Sosyal Güvenlik Kurumuna Yapılan Bildirimlerle Bağlantılı Sorunlar......... 362

C. Genel Bir Değerlendirme ................................................................................... 366

V. YETKİ TESPİTİNE İTİRAZ DAVALARININ MAKUL SÜREDE TAMAMLANMASININ MÜMKÜN OLAMAMASI ........................................ 368

A. Genel Olarak ...................................................................................................... 368

B. Anayasa Mahkemesi’nin Konuya Yaklaşımı ..................................................... 370

1. Yetki Tespitine İtiraz Davasının Makul Sürede Tamamlanamamasının Sendika Hakkını İhlal Ettiğini Tespit Eden Kararlar ..................................... 370

a. Anayasa Mahkemesi’nin 19.11.2020 Tarihli Kararı (Şeker-İş Başvurusu) ................................................................................................. 370

b. Anayasa Mahkemesi’nin 15.12.2020 Tarihli Kararı (Lastik-İş Başvurusu) ................................................................................................. 373

2. Yapısal Sorunun Sendika Hakkını İhlal Ettiğini Tespit Eden Kararlar .......... 377

a. Anayasa Mahkemesi’nin 15.02.2024 Tarihli Kararı (Nakliyat-İş B aşvurusu) .................................................................................................... 377

b. Anayasa Mahkemesi’nin 18.07.2024 Tarihli Kararı (Birleşik Metal-İş Başvurusu) ................................................................................................. 382

C. İtirazın Yetki İşlemlerini Kendiliğinden Durdurması Üzerine ........................... 384

D. Genel Bir Değerlendirme ................................................................................... 387

SONUÇ ..................................................................................................................... 389

KAYNAKÇA ............................................................................................................ 395