Tarım ve Gelişme

İÇİNDEKİLER
Sayfa

ÖNSÖZ    3
İÇİNDEKİLER    5
KISALTMALAR    11
TABLOLAR    12

BİRİNCİ KISIM
TARIMDA ÜRETİM, KAYNAK KULLANIMI VE ÜRÜN ARZI
BAHİS I: Tanımn Evrensel ve Kurumsal Özellikleri    3
I. Doğaya bağlılık ve evrensel nitelikleri;    4
a) Üretim fonksiyonu ve doğal şartlar; b) Ürünlerin büyümesinin doğaya bağlılığı;
c) Üretimin mevsimlik olması; d) Bağlı ürünlerin çokluğu; e) Üretimin maliyeti
ve doğal şartlar; f) Tarımsal ürünler ve doğal ihtiyaçlar.
II. Tarımsal üretimin toplumsal-kurumsal nitelikleri;    6
a) Rekabet şartlan altında arz; b) Nisbî önemi; c) Üretimin pazara bağlılığı; d)
Orgütleışme biçimleri.
BAHİS II: Tanmda Üretim Fonksiyonu ve Rasyonel Kaynak Kullanımı    12
I. Üretim fo.nksiyonu ile ilgili genel açıklama;    12
a) Tarımda girdi çıktı ilişkisi; b) Çeşitleri ve toplam ürün eğrisi; Değişgen gir¬
diye sabit, maıjinal ve ortalama getiri; artan marjinal getiri, azalan getiri; üretim
elastikiyeti; c) Homojen bir dereceli üretim fonksiyonu ve azalan getiri kanunu;
Değişgen girdi ve toplam ürün; üretim fonksiyonunun rasyonel olan ve olmayan
safhası:; d) Tanmda rasyonel olmayan faktör birleşiminin nedenleri: Faktör
miktannın serbestçe değiştirilmemesi ve nüfus birikimi; bilgisizlik; üretim fak¬
törlerin deki bölünmezlikler.
II. Girdi/Çılctı fiyatlan ve üretim seviyesi;    27
a) Genel açıklama: kânn azamîleşmesi; b) Tanmm evrensel ve kurumsal şartlan
ve kânn azamîleşmesi: Ürün ve fiyat istikrarsızlığı; kapital yetersizliği; intibak
gecikmeleri; belirsizliğin etkileri.
BAHİS IH: İşgücü Kullanımı ve İşsizlik    33
I. Sanayi ekonomilerinde tanmda ücretli işgücü kullammı ve kâr maksimumlaşması:
işgücü talebi; emek arzı; ücret haddi    33
II. GOÜ'de tanmda emek kullanımının kurumsal nitelikleri:    36
a) Geçimlik kesimde farklı davranış ilkesi ve gizli işsizlik; b) Küçülen tanmsal
artık; c) Ticarî kesime sonsuz elâstik işgücü arzı; d) Mevsimlik işsizlik; e) Üre¬
tim fonksiyonunun istikrarsızlığı ve işsizlik; f) Geçimlik ve ticarî kesim arasında
emek dağılımı.
BAHİS rv: Kapital Birikim! ve Teiınolojili Değişme    44
I. Kapital birikimi ve gelişme için önemi    44
II. Tanmın kurumsal yapısı ve kapital birimi:    44
a) Sınırlı yatmlabilir fon arzı; b) Kapitalin maıjinal veriminin azalması; c)
Tanmın dışına kapital transferi.
III. Kapital kısıtlaması ve faiz haddi    48
IV. Kapital birikiminin teknolojik değişmeyle ilişkisi    51
V. Yeni teknolojinin tanmsal işletmeye etkileri    52
VI. Kamu hizmetleri ve teknolojik değişme    53
VII. Teknolojik değişme, ürün artışı ve ürün fîyatlan    56
I. Tanmda üretim tekniği alternatifleri :    58
a) Üretim faktörleri arasında ikame edici ve tamamlayıcı ilişkiler; b) Teknik
değişmenin niteliği.
II. İktisadî gelişme, kurumsal yapı ve tanmda üretim tekniği seçimi:    62
a) Belirleyen değişgenler: nisbî faktör fiyatlan; yatmlabilir fon arzı; işlenen to¬
prak yüzölçümü; bilgi, görgü seviyesi, yönetme yetenekleri; b) Etkileri : üreti¬
min genişleme doğrultusu ve toprak kullammı; tanmsal işsizlik
BAHİS VI: Toprak Kullanımı ve Tarımsal Üretimin Bölgesel Dağılımı    72
1. Toprak ve toprak rantı:    73
a) Toprağın maıjinal değer verimi ve rantı; b) Toprak rantı ve satış fiyatı; c)
Toprağın işletmeler arası dağılımı.
II. Bölgesel üretim fonksiyonlan ile fiyat farklan ve toprak rantı: 77
a) Üretim fonksiyonlan; b) Fiyat farklan.
III. Bölgeler arasında ürün ve girdi fiyatlan ile üretim fonksiyonlan farkına göre girdi
yoğunluğu farkları:    80
a) Ürün fiyatlan farklan ve toprak rantı; b) Üretim fonksiyonu farkları ve toprak
rantı.
IV. Tanmsal üretimin bölgesel dağılımı ve birleşimi;    83
a) Ürün fiyatlan oranındaki fark; b) Üretim imkânlanndaki fark;
V. Uluslararası ticarette kurumsal etkenler, dış ticarette ihtisaslaşma ve bağlı ekono¬
miler:    87
a) Dış ticaret kontrolleri: b) Yabancı sermaye ve sömürgeciliğin etkileri;
BAHİS VII: Maliyet Giderleri ve Firma Ölçeği    90
1. Kurumsal yapı ve kısa dönem maliyet giderleri;    90
a) Geçimlik ve ticarî kesimde; b) Girdilerin piyasa şekline göre; c) Maliyet
fonksiyonlan ve firma dengesiyle ilgili genel açıklama: toplam, birim maliyet
eğrileri; üretim ve maliyet fonksiyonlan; maliyet yapısındaki değişme ve üretim
seviyesi; ve kânn maksimumlaşması
II. Aile işletmeleri ve ticarî işletmelerde kısa dönem maliyet yapısındaki farklann
etkisi:    100
a) Üretim düzeyine; c) Fiyat yükselişlerine tepki farkı
m. Firma ölçeği ve uzun dönem maliyet giderleri:    103
a) Genel açıklama; b) Tanmsal işletmelerde ölçek ilişkileri ile maliyet-tasarruf
ve kayıpları: İçten yarariar ve kayıplar; dıştan yarariar ve kayıplar; c) Tarımda
firma ölçeği ile kısa ve uzun dönem ortalama maliyet eğrileri: KOME, UOME
ve optimal firma ölçeği; d) Girdi fiyatlannda değişme, maliyet giderleri ve firma
ölçeği; e) Rekabet şartlan altında denge ve firma ölçeği.
IV. Tanm kesiminde ölçek farkına yol açan etkenler: para-dışı avantajlan; aile
BAHİS VIII: Tarımsal Ürün Arzı    117
I. Saf rekabet şartlannda arz fonksiyonu:    H7
a) Genel saf rekabet modeli; b) Tanmda üretim ve arz dönemleri; Piyasa, kısa
dönem.
II. Tanmda ürün arz fonksiyonunu belirleyen evrensel etkenler    121
III. Tekil ürünlerde arz fonksiyonunu belirleyen kurumsal etkenler;    122
a) Bir üretim döneminde gıda maddelerinde tersine dönen arz eğirisi; b) İki ürün
yılı arasında fiyat ve üretim değişmeleri: geçimlik ürün; ticarî ürünler; tersine
dönen arz eğrileri; dış etkenlere bağlı üretim değişmeleri.
IV. Konjonktür dalgalannda toplam tanmsal ürünün arz elastikiyeti:    128
a) Elâstikiyetin düşüklük sebepleri: arz fonksiyonunun niteliği; girdi fiyatlanmn
esnekliği; sabit ve değişgen masrafiann nisbî önemi.
V. Uzun dönemde toplam tanmsal ürün arzı:    130
a) Durgun toplumda; b) Gelişen ekonemide.
İKİNCİ KISIM
TARIMSAL ÜRÜN TALEBİ

BAHİS IX: Pazarlama Hizmetleri ve Türev Talep    137
I. Pazarlama İşlemleri:    137
a) Kapsamı; b) Tanm üretimiyle arasında karşılıklı bağlılık
II. Pazarlama hizmetleri ve ürün fiyatlan:    I39
a) Tam rekabet şartlannda üretici ve tüketici için fiyat: iki piyasada fiyatın teşekkülü;
farkın büyüklüğü ve bölüşümü; talep elâstikiyeti farkı; b) Pazarlama hizmetleri ve
piyasa şekilleri; c) Eksik rekabet şartlannda üretici ve tüketici
için fiyat: pazarlayıcı firmanın monopsonlu ve monopollü rekabet şartlannda olduğu
hal; aksayan rekabet şartlannda fiyat ve bölüşümü.
III. Tanmsal ürünlerin özellikleri ve pazarlama maliyeti    149
IV. İktisadî gelişme ve pazarlama maliyeti:    150
a) Pazarlanan ürün oranının artışı; b) Pazarlama maliyetinin düşmesi ve piya¬
sanın genişlemesi; c) Tüketici tercihlerinin değişmesi.
V. Pazarlama paylan ve örgütlcşmc;    152
a) Pazarlama kooperatifleri: monopson-monopol kânnm paylaştıniması; ürün
fiyatı ve arzı; başan şartlan; b) Tanmla pazarlama arasında dikey tamlaşma.
BAHİS X: Tarımsal Ürün Nihaî Talebi    158
I. Toplam gıda maddeleri talep elastikiyeti ve talepteki değişmeler:    158
a) Talep elâstikiyetini; b) Gıda maddeleri talep artış hızını belirleyen etkenler; c)
Talep elastikiyeti ve tüketim harcamalannm birleşimi.
II. Tek bir gıda maddesinin talep elâstikiyeti    1��
III. Gıda maddeleri ve teknik yenilikler    164
IV. Tanmsal hammadde talebi:    1�5
a)Teknik değişme ve tabep elâstikiyeti; b) ve talep artışı.
ÜÇÜNCÜ KISIM
TARIMSAL FİYATLAR BAHİS XI: Piyasa Döneminde Tarımsal Fiyatlar    169
I. Piyasa Döneminde ürün arzı ve fiyatlar:    169
a) Ürün elde edildikten sonra: üreticinin alternatifleri yoksa ve varsa; b) Ürünün
ekilmesiyle hasadı arasında.
II. Piyasa döneminde talep.    173
III. Piyasa döneminde fiyatlar ve ekonomi politikası    174
BAHİS XII: Kısa Dönemde Tanmsal Fiyatların İstikrarsızlığı
I. Tanmsal ürün fiyatlanndaki istikrarsızlığın sebepleri:    176
a) Pazarlama paylan ve üretici için fiyat; b) Tek bir ürünün yıllık verimi ve
fiyatı: Talep elâstikiyeti, aracılann piyasaya müdahalesi ve tanmsal gelir; c) Tek
bir ürünün miktan ve fiyatındaki devresel değişmeler.
II. Fiyat istikrarsızlığı, belirsizlik ve iktisadî gelişme:    192
a) Fiyat istikrarsızlığı ve belirsizlik: tarifi ve ayıncı nitelikleri; tanmsal
işletmeye olumsuz etkileri; b) İktisadî gelişme açısından döviz geliri belirsizliği;
c) Azaltmak için önlemler.
BAHİS XII: Uzun Dönemde Tarımsal Ürünlerin Ticaret Hadleri    199
I. Ticaret hadleri kavramı    199
II. Tanm ürünleri içticaret iıadleri:    200
a) Belirleyen etkenler; b) Değişmesi ve genel fiyat seviyesi; c) Değişmesi ve
gelişme hızı.
II. Dünya piyasasında tanm ürünleri ticaret hadleri:    205
a) Belirleyen etkenler; b) Değişmesinin etkileri; c) Aleyhe değişmeye intibak,
enflâsyon ve dış ödeme güçlüleri .
DÖRDÜNCÜ KISIM
TARIMIN AZALAN ÖNEMİ VE İSTİKRARLI GELİŞMEYE KATKISI
BAHİS XIV: Tarımsal Gelir ve Nüfus    215
I. Tanmın millî gelirdeki payında nisbî azalma:    215
a) Düşük gelir elâstikiyeti ve talep artış hızı; b) Azalan getiri ve diğer etkenler;
c) Faktör arz şartlanndaki sistematik değişmeler; d) Konjonktür dalgalan ve
büyüme hızı; e) Gelirdeki mutlak artışa rağmen nisbî azalma.
II. Tanmın faal nüfustaki payında nisbî azalma:    219
a) Getiri farklanna bağlı olarak: İhtisaslaşma; gelir elastikiyeti ve talep artış hızı;
nüfus artış hızı; teknolojik yenilikler; b) "Artık" olarak tanmsal nüfus: Piyasa
şekli; üretim fonksiyonu esnekliği; üretim esnekliği farkı; c) Faal tanmsal nü¬
fusta oransal ve mutlak azalış;
III. Kişi başına tanmsal gelir    225
BAHİS XV: Yapısal İlişkiler ve Tarımda Faktör Paylan    226
I. Tarımın diğer üretim kesimleriyle yapısal ilişkileri:    226
a) Gelişme sürecinde artan yapısal ilişkileri: Genel açıklama; tanmın özellikleri
ve değişme; b) Gelişme sürecinde azalan nisbî önemi: ara girdi kullanımında;
üretim kesimlerini teşvikte.
II. Tanmsal katma değerde üretim faktörlerinin payı    233
BAHİS XVI: Tarımm İktisadî Gelişmeye Katkısı ve Kaynak Rekabeti.....
I. Gelişmenin ilk kaynağı olarak tanmda verimlilik artışı.    237
II. Tanmın gelişmeye üç yoldan katkısı:    239
a) Ürün; b) Piyasa; c) Üretim faktörü.
III. Tanmın üretim faktörleri için rekabeti:    245
a) Bütün faktörler için; b) Ödünç verilebilir fonlar için rekabet; b) Ödünç veri¬
lebilir fonlar için rekabet: Kamu fonlan için ve piyasa kuralları içinde.
IV. Tanmsal gelişmeyi belirieyen etkenler    250
BAHİS XVII: Tarımın ve Ekonominin İstikrarsızlığı    251
I. Yıllık verim değişmeleri ve ekonominin istikrarsızlığı:    251
a) Millî gelir ve istihdama dolaysız etki; b) Dolaylı etkileri, çarpan ve genel fiyat
seviyesi: yıllık verim artışının, azalışının etkileri.
II. Konjonktürel talep değişmeleri ve ekonominin istikrarsızlığı;    256
III. İktisadî istikrarsızlık, iktisat politikası ve gelişme    •    259
BEŞİNCİ KISIM
DÜNYADA TARIM POLİTİKASI VE TÜRKİYE'DE TARIM VE TARIM
POLİTİKASI BAHİS XYIII: Dünyada Tarım Politikası    265
I. Üretimi artırmaya dönük politikalar:    266
a) Ürün/girdi fiyat oranı; b) Teknolojik değişme; c) Yapısal dönüşümler.
II. istikrar için politikalar:    270
a) Teknolojik değişme; b) Fiyat ve gaynsafî gelir istikran; c) Stok politikası ve
pazarlama maliyeti; d) Safî gelir ve tanm sigortası
III. Kişi Başına Geliri Artırmak için Politikalar:    275
a) Yüksek fiyat politakası ve sorunlan: Uygulama biçimi, sorunlar, alternatif
politikalar;
BAHİS XIX: Türkiye'de Tanm ve Tarım Politikası    282
I. Tarımın yapısal özellikleri ve zaman içinde değişimi:    282
a) İşgücü; b) Toprak kullanımın; c) Ürün birleşimi; d) Teknolojik değişme:
makineli tanm, toprak ve emek verimi artışı; e) Kendine yeterlik derecesi
II. 1980'e kadar tanmın gelişmesinde kurumlaşma ve politikalar;    294
a) Çağdı;şı Osmanlı kunımlannın tasfiyesi; b) Yeni kurumlar; krediler, ürün
işleme ve pazarlama, teknoloji alanında c) destekleme ve dış ticaret politikası:
destekleme ve finansman biçimi: d) Kredi politikası; e)Diğer politikalar.
III. Tanmda Katma Değer Artışı    302
IV. Yapısal Uyum Politikalan ve Tanm Politikalan:    303
a) Göreli fiyat değişmeleri ve ürün fiyatlan; b) dışan net kaynak transferi; c)
ithalat liberasyonu; d) sübvansiyonlar ve dış krediler; e) rekabet gücü ve en¬
flasyon hızım düşürme; f) siyasi yapı
V. Tanm ürünleri İTiH'mn Seyri ve Etkileri:    311
a) Tanmın ve alt kesimlerinin İTiH; b) Üretim, verimlilik, yatınmlar, ithalat-
ihracat; c) Yeni açılımlara doğru.
 
TABLOLAR
BAHİS n    : Tablo I: Tek değişgen girdi ve tek ürün ilişkisine göre toplam ürün
ve değişgen girdinin ortalama ve marjinal verimi    20
BAHİS VH    : Tablo I: Üretim, maliyet ve hasılat ilişkileri    99
BAHİS Xni    : Tablo I: Dünyada ve Türkiye'de tanm/sanayi ticaret hadleri
1973-1990(1981=100)    207

BAHİS XrV    ; Tablo I: K.b. gelir düzeyine göre tanmm GSMH'daki (1990) ve
faal nüfustaki (1980) göreli payı (%); göreli k.b. tanm geliri    218
BAHİS XV    : Tablo I: Varsayımsal kesimler arası akım tablosu    227
Tablo H : Türk tanmında geri ve ileri bağlantı katsayılan    230
Tablo ni: Türkiye'de tanm ve sanayide üretim çarpanı katsayısı
(1967 ve 1985)    232
BAHİS XVn : Tablo I: Dünyada tanm ve diğer ilksel maddeler ihracatımn toplam
mal ihracat gelirindeki payı (%) (1965 ve 1990)    261
BAHİS XVni: Tablo I; Sanayileşmiş ülkelerde tanma transferler (1991)    278
BAHİS XIX    : Tablo I: Tanmda faal nüfus (0(X) kişi) ve toplam faal nüfustaki payı
(%): 1935-1990    283
Tablo H    ; Türkiye'de ve benzer k.b. gelir düzeyindeki ülkelerde
GSYtH'nin % ve İşgücünün % ve GSYlH/lşgücü
oranlanmn üretim kesimleri itibariyle dağılımı......
Tablo in    : Tanm faal nüfusunun çalışma statüsü (%): 1970-
1990    285
Tablo IV    : Tanmsal hanelerin ve topraklann dağılımı (%)
1963-1990    286
Tablo V    : Tanmsal üretimde alt-kesimlerin payı (%) 1938-
1990    288
Tablo VI    : Bitkisel alt-kesimlerin üretim değerindeki payı (%)
1938-1990    288
Tablo VII    : Tanmda emek verimi, toprak verimi ve faal tanm
nüfusu başına toprak endeksleri (1950=100) ve
(1980=100)    292
Tablo VIH    : (1968 fıyatlanyla ) Tanmda katmadeğer : 1925-
1980 (Endeks 1950=100)    303
Tablo IX    : Tanm ve Tanm alt-kesimleri iTiH: 1975-1990 (En¬
deks 1963= 100 ve 1981=100)    312
Tablo X    : Tanmsal katmadeğerin yıllık büyüme hızı (%): 1978-
1992.    313