Sözleşme Öncesi İhbar Görevi

 

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR CETVELİ. 15

GİRİŞ. 17

I- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Çalışma Konusu Olarak

Seçilmesinde Rol Oynayan Etkenler. 17

II- Çalışma Planı 18

§ 1- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN DÜZENLENMESİNİN AMACI 21

I- Genel Olarak. 21

II- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Öngörülmesinin Gerekçeleri 22

1) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini "Sözleşme Özellikleri” Temelinde Değerlendiren Görüşler 22

a) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Tarafların İradelerinin

Gereği Olduğu Görüşü. 22

b) Hata Görüşü. 23

c) Garanti Sözleşmesi Görüşü. 23

d) Culpa in contrahendo esasının sözleşme öncesi ihbar

görevinin dayanağını oluşturduğu görüşü. 24

e) Sigorta Sözleşmesini Dürüstlük Kuralı Esasına Dayandıran

Görüş. 25

f) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İşlem Temeli Teşkil Ettiğini

İleri Süren Görüş. 27

g) Taraflar Arasında Denge Sağlanması Görüşü. 28

2) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini "Sigortacılık Tekniğinin Gereği”

Olarak Kabul Eden Görüşler 28

3) Değerlendirmemiz. 31

§ 2- SÖZLEŞME ÖNCESİ YAPILAN İHBARIN HUKUKİ NİTELİĞİ. 33

I- Genel Olarak. 33

II- Görevlerin Hukuki Niteliğinin Belirlenmesi 34

1) Borç Görüşü (Verbindlichkeitstheorie) 34

2) Şart Görüşü (Voraussetzungstheorie) 35

3) Reimer Schmidt'in Normlar Sistematiğinde Görevlerin Yerinin

Belirlenmesi 36

4) Karma Teori 38

III- Görevlerin Benzer Hukuki Kurumlardan Ayrılması 40

1) Görevlerin – İstisna Hükümlerinden Ayrılması Sorunu. 41

2) Görev-Şart Ayrımı 44

IV- Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Düzenlemesinin Özel Hüküm

Niteliğine Sahip Bulunup Bulunmadığının Belirlenmesi 45

1) Genel Hüküm- Özel Hüküm Ayırımı 45

2) Türk Ticaret Kanununun Sözleşme Öncesi İhbar Görevini

Düzenleyen Hükmünün Özel Hüküm Niteliğine Sahip Olup

Olmadığının Belirlenmesi 46

§ 3- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN DÜZENLENMESİNE İLİŞKİN ESASLAR 50

I- Türk Ticaret Kanununda Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesi 50

1) Genel Olarak. 50

2) Türk Ticaret Kanunun Sözleşme Öncesi İhbar Görevini

Düzenleyen Hükümlerinin Uygulama Alanının Belirlenmesi 50

a) Reasürans sözleşmeleri açısından. 51

b) Geçici Himaye Sağlayan Sözleşmeler Açısından ( Muvakkat sigorta kuvertürü) 53

3) Kara Sigortalarında Konunun Düzenleniş Tarzı 53

4) Deniz Sigortalarında Konunun Düzenleniş Tarzı 54

II- Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesi 56

III- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Yerine Getirilmesine İlişkin

Esaslar. 58

1) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini Yerine Getirmekle Yükümlü

Olan Kişiler 58

a) Sigorta Ettiren. 58

b) Sigorta Sözleşmesinin Tarafı Olmayan İlgililerin İhbar Yükümlüsü Olmasının Teorik Temelleri 59

2) Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenleniş Biçimi 60

a) Kara Sigortalarında. 60

b) Deniz Sigortalarında. 60

3) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenleniş Biçimi 61

a) Genel Olarak. 61

b) TTK(t).m.1412. Madde Uyarınca İhbar Yükümlüsü Sayılan Kişiler 63

aa) Sigortalı Kavramı 63

bb) Sigortalının İhbarda Bulunma Yükümlülüğünün Söz Konusu

Olmadığı Haller 65

i) Sigortalının Kim Olduğunun Bilinmemesi 65

ii) Sigortalının Sözleşme Yapıldığı Hususunda Bilgisinin

Olmaması 66

cc) Lehdar 67

dd) Temsilci 69

i) Temsilcinin İhbar Yükümlüsü Olarak Kabul Edilmesinin

ve İhbarın Temsilci Tarafından Yapılmasının Teorik

Temelleri 69

ii) Yetkisiz Temsil İhtimalinde Sözleşme Öncesi İhbar

Görevinin Yerine Getirilmesi 71

c) TTK(t).m.1412 Hükmünde Sayılmayan Kişilerin İhbar Yükümlüsü Sayılıp Sayılmayacağı Sorunu 73

aa) Riziko Şahsı 73

bb) Ulak. 74

cc) Broker 75

d) TTK(t).m.1412 Hükmünün Diğer Görevler Bakımından Uygulanıp Uygulanmayacağının Belirlenmesi 78

III. Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Bildirimin Muhatabı 78

1) Sigortacıya yapılan bildirim... 78

a) Genel Olarak. 78

b) Müşterek Sigortanın Varlığı Halinde. 79

2) Aracılara Yapılan Bildirim... 80

a) Acente kavramı 80

b) Acentelere yapılan bildirim... 82

c) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Acenteye Yapılmasının

Hukuki Sonuçları 83

d) Aracı acentelere yapılan bildirim... 84

aa) Genel Olarak. 84

bb) Göz- Kulak Kararı 85

cc) Görüşümüz. 87

e) Brokerlere Yapılan Bildirim... 88

III- Bildirimin Yapılması Gereken Zaman. 88

1) Genel Olarak. 88

 

2) İhbarda Bulunulmasından Sonraki Safhada Ortaya Çıkan

Önemli Halleri Bildirme Yükümlülüğü-İhbarda Bulunulmasını

Takip Eden Safhada Bildirimde Bulunma Yükümlülüğü- 89

a) Türk Ticaret Kanunundaki Durumun Tespiti 89

b) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Düzenleme. 90

3) Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Hükümlerin Uygulama

Alanı Bulduğu Diğer Haller 92

a) Sözleşme Koşullarının Değiştirilmesi ve Sözleşmenin

Süresinin Uzatılması 92

b)Sözleşmenin Yeniden Prim Ödenen Sigorta Haline Gelmesi 94

IV- İhbarın İçeriği-İhbarın Konusunun Belirlenmesi- 95

1) Genel Olarak. 95

2) Önemli Husus ( Önemli Hal) Kavramının İçeriğinin Belirlenmesi 97

3) Bir Halin Önemli Olup Olmadığının Belirlenmesinin Esasları 98

a) Objektif Esasa Göre Değerlendirme Yapılması Gerektiğini

İleri Süren Görüş. 98

b) Sübjektif Esasa Göre Değerlendirme Yapılması Gerektiğini

İleri Süren Görüş. 99

c) Görüşümüz. 100

d) İspat Sorunu. 101

4) Sigorta Ettirenin "Bildiği veya Bilmesi Gereken” Hususları

Bildirilmesinin Zorunlu Olması 101

V- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Yerine Getirilmesi Yöntemleri 102

1) Beyan Yöntemi 102

2) Liste Yöntemi 103

3) Karma Yöntem... 103

4) Türk Ticaret Kanundaki Düzenleme. 104

a) Kara Sigortaları Bakımından. 104

b) Deniz Sigortaları Bakımından. 104

5) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Düzenleme. 105

§ 4- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN İHLAL EDİLMİŞ SAYILMASINA YOL AÇANOLGULAR 108

I) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlali Halleri 108

1) Sigorta Ettirenin Hiç Bildirimde Bulunmaması, Eksik veya

Yanlış Bilgi Vermesi 108

a) Beyan Yönteminde Görevin İhlali 108

b) Liste Yönteminin Kullanılması Halinde. 109

aa) Genel Olarak. 109

bb) Listede Yer Alan Soruların Yorumlanması Sorunu. 110

2) İhbarda Bulunulması Sırasında Acentelerin Rolü. 112

a) Acentenin Sigorta Ettiren Tarafından Yapılan İhbarı Yazılı

Hale Getirmesi 112

b) Acentenin Sigorta Ettireni Yanlış Yönlendirmesi 113

c) İspat Sorunları 114

II- İhbar Görevinin İhlal Edilmiş Sayılması İçin Kusur ve Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığı Sorunu 114

1) Genel Olarak. 114

2) Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme Bakımından Kusur

ve Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığı 117

a)Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenleniş Biçimi 117

aa) Kara Sigortalarında. 117

bb) Deniz Sigortalarında Konunun Düzenleniş Biçimi 118

b) Yargıtay'ın Yaklaşımı 119

aa) Yargıtay'ın Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlalinde

Kusurun Gerekli Olup Olmadığına İlişkin Tutumu. 119

bb) Yargıtay'ın Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlalinde

Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığına İlişkin Tutumu. 121

3) Tasarıda Konunun Düzenlenmesi 123

§ 4- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN İHLAL EDİLMESİNİN SONUÇLARI 127

I) Genel Olarak. 127

II) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirilmesi Hakkının Hukuki Dayanaklarının Belirlenmesi 127

III- Sözleşmeden Cayma. 128

1) Cayma Hakkının Kullanılması 128

a) Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenlenmesi 128

b) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenlenmesi 129

2) Cayma Hakkının Kullanılabileceği Süre. 129

a) Kara Sigortalarında. 129

b) Deniz Sigortalarında. 130

c) Yargıtay'ın TTK.m.1290'da Yer Almayan Süre Sınırlaması

Öngörmesi 130

d) Tasarıda Konunun Düzenleniş Tarzı 132

e) Sürenin İşlemesine Yol Açan Olgu " Sözleşme Öncesi

İhbar Görevinin İhlal Edildiğinin” Öğrenilmesi 133

aa) Genel Olarak İhlalin Öğrenilmiş Sayılması 133

bb) Üçüncü Kişilerin İhlali Öğrenmesinin Etkisi 134

cc) Sürenin Başlamasına İlişkin İspat Sorunları 134

3) Sigortacının Sözleşmeden Cayma Kararını Bildirme Yükümlülüğü. 135

a) Genel Olarak. 135

b) Cayma Beyanında Cayma Gerekçesinin Yer Almasının Zorunlu

Olup Olmadığının Belirlenmesi 136

c) Cayma Beyanının Yöneltilmesi Gereken Kişi 138

d) Cayma Beyanı Şekli 138

4) Cayma Hakkının Ortadan Kalktığı Haller 140

a) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edildiğinin Sigortacı

Tarafından Bilinmesi 140

aa) Genel Olarak. 140

bb) Sigortacının bilgi sahibi olduğunun kabul edilebilmesinin

koşulları 141

cc) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edildiği Hususunda

Bilgi Sahibi Olan Üçüncü Kişilerin Etkisi 143

b) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkının Kanun

Hükmü veya Sözleşme Yolu İle Sınırlandırılması 145

c) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkından Feragat

Etmesi 147

d) İhlale Sigortacının Yol Açması 148

e) Sigortacının "Rizikoyu Değerlendirme” Yükümlülüğünü

İhlal Etmesi 150

aa) Genel Olarak. 150

bb) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü Altında

Olduğunu Öngören Alman Mahkeme Kararlarının

Dayandığı Esaslar 151

cc) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü Altında

Olduğunu Kabul Eden Görüşler 152

dd) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü

Olmadığını Kabul Eden Görüşler 153

ee) Görüşümüz. 154

ff) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Durum... 156

IV) Sözleşmenin İptal Yoluyla Sona Erdirilmesi 156

1) Genel Olarak. 156

2) Hile Hükümlerinin Uygulama Alanı Bulma Koşulları 157

a) Hile eylemi 158

b) Üçüncü Kişinin Hilesi 159

c) Hilenin Sonuç Doğurması 160

d) İspat Sorunları 160

3) Hilenin Hükümleri 161

a) Sözleşmenin İptal Yoluyla Sona Erdirilmesi 161

b) Hile Sebebiyle Uğranılan Zararın Tazmini 163

c) Sigortacının İptal Hakkının Ortadan Kalkması 163

aa) Sürenin Sona Ermesi 163

bb) Sözleşmeye İcazet Verilmesi 164

V) Sözleşmenin Tadil Edilmesi 164

1) Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme. 164

a) Sigortacının İndirim Yapma Hakkı 166

b) Sözleşmenin Sona Erdirilmesi 167

2) Tasarıda Konunun Düzenlenmesi 168

§ 6- " ÖZEL OLARAK” CAYMANIN DOĞURDUĞU SONUÇLAR.. 170

I- Sözleşmeden Caymanın Sonuçları 170

1)Türk Ticaret Kanununa Göre Caymanın Anlamının Belirlenmesi 170

a) Genel Olarak. 170

b) Görüşümüz. 172

2) Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Caymanın Etkilerinin

Belirlenmesi 175

3) Caymanın Kural Olarak Sözleşmeyi Tamamen Sona Erdirmesi 176

4) Sözleşme İlişkisinin Çözülmesi-İade Yükümlülüğü- 177

a) Genel Olarak. 177

b) Sigorta Sözleşmesinde Cayma Beyanı Üzerine Doğan İade

Yükümlülüğünün İçeriği 178

aa) Sigortacının İade Yükümlülüğünün İçeriği 178

i)Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme. 179

ii) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenlenmesi 179

bb) Sigorta Ettirenin İade Yükümlülüğünün İçeriğinin

Belirlenmesi 180

cc) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Durum... 182

II- Sözleşmenin Sona Erdirilmesinin Sigorta Himayesi Üzerine Etkisi

-Ya Hep Ya Hiç İlkesi- 182

1) Genel Olarak. 182

2)Ya Hep Ya Hiç İlkesinin Hukuki Temeli 183

3) Ya Hep Ya Hiç İlkesine Yönelik Yaklaşımlar 184

a) Ya Hep Ya Hiç İlkesini Savunan Görüşler 185

aa) Sigortacının menfaatini esas alan görüş. 185

bb)Tehlike Birliğinin menfaatini esas alan görüş. 185

cc) Prensibin Uygulanmasının Hukuken Kesin ve Pratik Çözümler Doğurması 185

b) Ya Hep Ya Hiç İlkesine Karşı Çıkan Görüşler 186

aa) Ya hep ya hiç ilkesinin uygun olmayan ölçüde sertlik

içerdiğini ileri süren görüşler 186

bb) Ya hep ya hiç ilkesinin cezai niteliğinin özel hukuka

yabancı olması 186

cc) Ya hep ya hiç ilkesinin sosyal devlet kavramına yabancı

olması 187

c) Ya hep ya hiç ilkesinin uygulama alanının daraltılmasına

ilişkin görüşler ve bu görüşlerin pozitif hukuka yansımasının

örneği olarak Yeni Alman Sigorta Sözleşmeleri Kanununda

getirilen esaslar 187

d)Türk Hukukuna İlişkin Değerlendirmemiz. 190

e) Türk Ticaret Kanununu Tasarısında Ya Hep Ya Hiç

İlkesinin Düzenlenmesi 191

§7- GEÇİŞ HUKUKUNA İLİŞKİN ESASLAR.. 193

I- Genel Olarak. 193

II- Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü Ve Uygulama Şekli Hakkında

Kanun Tasarısında Öngörülen Genel Esaslar. 194

III- Beklenen Haklara ve Kazanılmış Haklara İlişkin Esaslar. 197

IV- Sigorta Hukukuna İlişkin Geçiş Hükümleri 199

1) Genel Olarak. 199

2) Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Sözleşme Öncesi

İhbar Yükümlülüğüne İlişkin Getirdiği Düzenlemelerin

Uygulanmasına İlişkin Esaslar 201

SONUÇ.. 203

KAYNAKÇA.. 207