Soğuk Savaş ve Silahlanma Yarışı: Savunma Harcamaları ile Teknolojik İnovasyonun Turnuva Modeli Çerçevesinde Analizi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... VII

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ IX

TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. XIII

GRAFİKLER LİSTESİ .............................................................................................. XV

ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................... XVII

KISALTMALAR LİSTESİ ...................................................................................... XIX

GİRİŞ .............................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

SAVUNMA SANAYİ

1.1. TANIM VE KAVRAM ...........................................................................................5

1.1.1. Savunma Harcamalarının Tanımı ve Sınıflandırılması .................................5

1.1.2. Savunma Harcamalarının Düzeyini Belirleyen Faktörler .............................8

1.1.3. Savunma Harcamalarında Etkinlik ............................................................. 10

1.2. SAVUNMA SANAYİ ........................................................................................... 11

1.2.1. Savunma Sanayinin Tanımı ........................................................................ 11

1.2.2. Savunma Sanayinin Önemi ......................................................................... 13

1.2.3. Savunma Sanayinin Özellikleri ................................................................... 15

1.2.3.1. Savunma Sanayi Pazar Özellikleri .................................................... 15

1.2.3.1.1. Müşteri ................................................................................... 15

1.2.3.1.2. Egemenlik .............................................................................. 15

1.2.3.1.3. Çok Uluslu Programlar .......................................................... 16

1.2.3.1.4. Üretim Ölçeği ve Devamlılığı ................................................ 16

1.2.3.1.5. İleri Teknoloji ........................................................................ 16

1.2.3.1.6. Nitelikli İş Gücü ..................................................................... 16

1.2.3.1.7. Yatırım ve Finansman ............................................................ 17

1.2.3.1.8. Dış Politika ve İhracat Desteği ............................................... 17

1.2.3.1.9. Reklam ve Tanıtım ................................................................. 17

1.2.3.2. Savunma Sanayi Ürünlerinin Özellikleri .......................................... 18

1.2.3.2.1. Karmaşık Yapıda Olması ve Yüksek Performans Gerektirmesi .......................................................................... 18

1.2.3.2.2. Yüksek Teknolojinin Yoğun Olarak Kullanılması ................. 18

1.2.3.2.3. Maliyetin Yüksek Olması ...................................................... 19

1.2.3.2.4. Kullanım Sürelerinin Uzun Olması ........................................ 19

1.2.3.2.5. Ürün Kalitesinin Yüksek Olması ........................................... 20

1.2.3.3. Savunma Sanayi Firmalarının Özellikleri ......................................... 20

1.2.3.3.1. Firmaların Varlık Nedenleri ................................................... 20

1.2.3.3.2. Yönetim Yapıları ................................................................... 21

1.2.3.3.3. Firma Büyüklükleri ................................................................ 21

1.2.3.3.4. Firmalarının Örgüt Yapıları ................................................... 22

1.2.3.4. Savunma Sanayinin Ekonomik Etkileri ............................................ 22

1.2.3.4.1. Sanayileşme Üzerine Etkileri ................................................. 23

1.2.3.4.2. Kapasite Kullanım Seviyesine Etkisi ..................................... 25

1.2.3.4.3. İstihdama Etkisi ..................................................................... 26

1.2.3.4.4. Araştırma-Geliştirme ve Teknolojik Gelişmeye Etkileri ....... 27

1.2.3.4.5. Ödemeler Dengesine Etkileri ................................................. 28

1.2.3.4.6. Enflasyon Üzerine Etkileri ..................................................... 29

1.2.3.4.7. Geriye Bağlantı Etkisi ............................................................ 31

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK SAVUNMA SANAYİ TARİHİ

2.1. TÜRK SAVUNMA SANAYİ TARİHİ................................................................. 33

2.1.1. NATO Öncesi Dönem (1923-1952) ........................................................... 34

2.1.2. NATO Dönemi 1952-1990 ......................................................................... 36

2.1.3. Post NATO Dönemi 1990-Günümüz .......................................................... 39

2.2. Türk Savunma Sanayinin Ekonomik Boyutu ........................................................ 43

2.2.1. Türk Savunma ve Havacılık Sanayii Üretimi ............................................. 43

2.2.2. Türk Savunma Sanayinin Cirosu ................................................................ 45

2.2.3 Türk Savunma Sanayinde İhracat ................................................................ 48

2.2.4. Türk Savunma Sanayinde İthalat ................................................................ 50

2.2.5. Türk Savunma Sanayinde Ürün ve Teknoloji Geliştirme (ÜG - TG) ........ 53

2.2.6. Türk Savunma Sanayinde İstihdam ............................................................ 54

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE SAVUNMA HARCAMALARI

3.1. Dünya Savunma Harcamaları ................................................................................ 57

3.2. Türkiye Savunma Harcamaları .............................................................................. 62

3.2.1. Türkiye’nin Savunma Harcamalarını Etkileyen Faktörler .......................... 66

3.2.1.1. Jeopolitik ve Jeostratejik Önem ........................................................ 66

3.2.1.2. Siyasal ve Ekonomik İstikrarsızlık .................................................... 67

3.2.1.3. Algılanan Tehditler ........................................................................... 67

3.2.1.4. Komşu Ülkelerin Savunma Harcamaları ........................................... 69

3.2.3. Türkiye’de Savunma Harcamalarının Kaynakları ....................................... 71

3.2.3.1. Milli Savunma Bakanlığı Bütçesi...................................................... 72

3.2.3.2. Savunma Sanayi Destekleme Fonu ................................................... 73

3.2.3.3. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Kaynakları (TSKGV) .......................................................................................... 75

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TURNUVA MODELİ

4.1. Soğuk Savaş Başlangıcı: SSCB ve ABD Arasındaki Anlaşmazlıkların Nedenleri ............................................................................................................... 77

4.1.1. Churchill ile Stalin arasında " Yüzdeler Anlaşması " ................................. 78

4.1.2. Almanya Üzerinde Anlaşmazlık ................................................................. 78

4.1.3. Potsdam Konferansı ve Japonya'nın Teslimi .............................................. 79

4.2. Soğuk Savaşı Hızlandıran Olaylar: Yayılması ve Gelişimi ................................... 79

4.2.1. Paris Barış Antlaşmaları.............................................................................. 79

4.2.2. Truman Doktrini ......................................................................................... 80

4.2.3. Marshall Planı ............................................................................................. 80

4.2.4. NATO ( Kuzey Atlantik İttifakı)................................................................ 80

4.2.5. Kore Savaşı ................................................................................................. 81

4.2.6. Varşova Paktı .............................................................................................. 81

4.2.7. İsrail’in Kurulması ...................................................................................... 81

4.2.8. Süveyş Krizi ................................................................................................ 82

4.2.9. Eisenhower Doktrini ................................................................................... 82

4.2.10. Bağdat Paktı .............................................................................................. 82

4.2.11. Küba Füze Krizi ve U-2 Casus Uçak Krizi ............................................... 83

4.2.12. Vietnam (Çinhindi) Savaşı ........................................................................ 83

4.2.13. Afganistan’da Sovyet Savaşı .................................................................... 84

4.3. SOĞUK SAVAŞ’IN SONA ERMESİ: SSCB’NİN DAĞILMASI ....................... 84

4.4. TURNUVA MODELİ ........................................................................................... 85

4.4.1. Turnuva Modelinin Testi ............................................................................ 89

4.4.2. Literatürdeki Çalışmalar ............................................................................. 91

4.4.3. İki Kutuplu Dünyada Askeri Güç Dengesine Yönelik Bir Model ............ 100

4.4.3.1. Giriş ................................................................................................. 100

4.4.3.2. Modelin Değişken ve Fonksiyonları ............................................... 104

4.4.3.3. Barış Dönemi Dengesi .................................................................... 106

4.4.3.4. Soğuk Savaş Dengesi ...................................................................... 108

4.4.3.5. Sonuç ............................................................................................... 111

4.4.4. Turnuva Modeli’nin Soğuk Savaş Dönemi’nde Testi ............................... 111

SONUÇ ...................................................................................................................... 119

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 123

EK TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................... 137

Ek Tablo 1: SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TEKNOLOJİK İNOVASYON .... 137