Medeni Hukukta Uygulama Örnekleri (Borçlar Hukukunun Genel Hükümleri) CİLT II

İKİNCİ BASI İÇİN ÖNSÖZ

Borçlar Hukuku'ndaki "Uygulama Örnekleri" hem Hukuk Fa­külteleri öğrencileri hem her yaştaki uygulayıcılar için heyecan ve­ricidir.

Bu kitabın ikinci basısında uygulama örneklerinin heyecan ve hatta gerilim öğeleri silinmeden verilmiştir.

İkinci Bası'nın yayımlanmasında değerli mesai arkadaşım Araş­tırma Görevlisi (asistanım) Sayın İlhan Helvacı'nın özverili yardım­larını gördüm.

Yeni Kitabevine, matbaasına kavuşmasından hepimizin sevinç duyduğu Filiz Kitabevi sahibi Aziz Dostum İsmet Oruç'a ve değerli arkadaşlarına teşekkürlerimi ifade etmekten büyük zevk duymakta­yım.

Bayezid, l.Nisan.1992

Nous avons commence â publier une serie de livres concernant des cas d'application en droit civil et en droit des obligations. Le premier volume de cette serie a vu le jour en 1971: "Cas d'appli­cation en droit civil, Volume 1 er - Principes generaux, Droit des personnes, Droit de famille". Ce volume presente des cas d'appli­cation en matiere du droit des obligations.

Nötre objectif est avant tout de faire connaître â nos etudiants les grandes lignes de la jurisprudence turque et suisse.

Comme nous avons dejâ souligne dans le preface de nötre livre contenant la traduction d'arrets du Tribunal Federal Suisse en ma­tiere du Droit civil (*), la jurisprudence du Tribunal Federal a une grande influence sur la jurisprudence et la doctrine turque. Nous constatons cette influence soit dans les arrets de la Cour de cas- sation turque soit dans les ouvrages generaux et dans les theses.

Dans la preparation de ce livre sur les cas d'application en droit des obligations on n'a pas pu negliger la jurisprudence suisse. D'autre part meme si c'est rare nous n'avons pas manque de pro- fiter de la jurisprudence de Bundesgerichtshof de l'allemagne fe­derale.

Nötre but modeste est de montrer â nos etudiants debutants la forme et la methoae d'application de droit (Rechtsanwendung).

O AKYOL, Les arrets du Tribunal Federal Suisse (1912 - 1921), İstanbul 1980.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ....................................................................................... III

AV ANT - PROPOS................................................................... V

PROBLEM 1

SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ

Sözleşme yapma özgürlüğü — Sözleşme kurma zorunlulu­ğu — Ekonomik kişiliğin korunması — Dikte edilmiş söz­leşmeler.

I. OLAY.................................................................... 1

II.. SORULAR ..: ...................................................... 2

III. ÖN AÇIKLAMALAR ............................................... 2

1. Genellikle sözleşme özgürlüğü ...................... 2

2. Sözleşme özgürlüğünün anlamı ............... 4

3. Sözleşme yapma mecburiyeti ......................... 5

4. Elektrik su, havagazı ve telefon alanında hizmeti kesme, aşırı fatura düzenleme, zorla depozito alma ... 5

PROBLEM 2

SONUÇLANDIRICI OLGULAR

Borçtan kurtarma, borç üstlenme — Üstüste borç üstlen­me — İşletmenin devri — Her üç durumda kefillerin duru­mu — Kefilin muvafakat açıklaması — Muvafakat anlamı verilecek sonuçlandırıcı olgular.

I. OLAY ........... ....................................................... 9

II. SORULAR................................................................ 9

III. ÖN AÇIKLAMALAR............................................. 11

TEYİT MEKTUBU

Teyit mektubu — Teyit mektubu alanın susması — Önceki sözlü görüşmeler.

I. OLAY ................................................................... 13

II. SORULAR.............................................................. 14

III. ÖN AÇIKLAMALAR.... ........................................ 14

başka karar.................................................... 14

2. Teyit mektubu............................................... 16

PROBLEM 4

SÖZLEŞMENİN KURULMASINDA ESASLI VE YAN NOKTALAR

Sözleşmenin esaslı noktalan (essentialia negotii) — Söz­leşmenin yan noktaları — Yan noktalarda görüşmeye rağ­men anlaşma olmaması — Yan noktaların çözümünün ile­riye bırakılması.

I. OLAY ................................................................ 19

II. SORULAR....................................................... 19

III. ÖN AÇIKLAMALAR ..................................... 20

1. Sö.zleşmenin temel noktalan — Yan noktaları ... 20

2. Yan noktalarda uyuşma sorunu .................. 21

PROBLEM 5

KARTEL - SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ

Kartel anlaşması — Sözleşme özgürlüğünün kısıtlanması — Münhasırlık sözleşmeleri — Münhasır satım sözleşmesi

— Genel sağlama sözleşmesi — Hukuka aykırılık.

I. OLAY........................................................................................... 22

II. İNCELEME VE ÜLKEMİZ BAKIMINDAN SONUÇ­LARI 24

1. Kartel anlaşması........................................... 24

2. Ülkemizde kartel sorunu .......................................... 26

3. İsviçre hukukundaki yasal çösüm ...................... 26

PROBLEM 6

MÜCERRET BORÇ İKRARI

Mücerret borç ikrarı — Karşı delil — İsbatın muhtevası — Yemin.

I. KARAR VE OLAY ............................................. 29

II. AÇIKLAMA........................................................... 29

PROBLEM 7

HATA

Hata — Esaslı hata — İhaleye katılan bir şahsın teklifte hata yapması — Hata sebebiyle sözleşmenin iptal edilebil­mesi için gerekli sübjektif unsur ve objektif unsur — Gü­ven kuralı — Ticarî doğruluk ilkesi.

1. Dâva............................................................... 31

2. Esas Mahkemesi karan.................................. 31

3. Yargıtay kararı ................................................. 31

II. SORULAR.............................................................. 34

SÖZLEŞMENİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Sözleşmenin değiştirilmesi —• Değiştirmenin fiilî durumun zımnen kabulü ile olabilmesi — Kira sözleşmesindeki kira parasının ödeme zamanının değiştirilmesi.

II. SORULAR................. ......................................... 36

III. ÖN AÇIKLAMALAR ........................................... 36

1. İki haklı ihtar sebebiyle tahliye davası ........ 36

2. Ödeme şeklinin zımnen değiştirilmesi hakkında bir başka HGK. kararı 37

3. Sözleşmenin genellikle değiştirilmesi hakkında Yargıtay'ın görüşü 37

PROBLEM 9

CEZA ZAMANAŞIMI

Ceza zamanaşımı — Hükmün konuluş amacı — Failin süb­jektif olarak cezalandırılamamışı halinde zarar görenin ceza zamanaşımından yararlanıp yararlanmıyacağı — Taz­minatın teshiti ve indirilmesi — Çocukların sebep oldukları zarar — "Orta kusur" kavramı.

I. OLAY ................................................................ 39

II. KARARIN FEDERAL MAHKEME VE TÜRK YARGI-

GITAYI İÇTİHADINA GÖRE İNCELENMESİ 46

1. Kararda incelenen hukukî sorunlar ............. 46

2. Temel sorun açısından Federal Mahkeme ile Yar­gıtay'ın çözümleri 46

ALTIN PARA

Altın para iddialarında altın miktarı değil, fakat iddia anındaki değeri dikkate alınmalıdır.

PROBLEM 11

YABANCI PARA

Altın akçe' veya senetle karşılığı yazılı yabancı para — İc­ra takibi sırasında tetkik merciinin vazifesi.

I. OLAY VE KARAR.............................................................................. 66

II. AÇIKLAMA........................................................... 67

PROBLEM 12

YABANCİ PARA İLE ÖDEME

Yabancı para ile tediye kaydı — Yabancı altın para — Al­tın kaydı.

I. OLAY VE KARAR .......................................... 69

II. AÇIKLAMA......................................................................... 69

PROBLEM 13

HAKSIZ İKTİSAP

I. OLAY VE KARAR.......................................................... 72

II. AÇIKLAMA......................................................................... 72

PROBLEM 14

İFA YARDIMCISINDAN SORUMLULUK

İfa yardımcısından sorumlulukta zamanaşımı — Adam kul­lananın sorumluluğundan farkı — İşverenin işçilerinden bi­rinin diğerine zarar vermesi.

I. OLAY VE KARAR........................................... 74

II. AÇIKLAMA...................................................... 75

PROBLEM 15

ZAMANAŞIMI

Hüküm ile doğan alacağın zamanaşımı.

I. OLAY VE KARAR........................................... 78

II. AÇIKLAMA.......................... ,.......................... 79

CULPA İN CONTRAHENDO

Culpa in contrahendo — Görüşmelerde karşı tarafa verile­cek bilginin kapsamı — Dürüstlük kuralı — Culpa in cont­rahendo sorumluluğun hukukî temeli — Sözleşme veya hak­sız fiil sorumluluğu — Özen yükümünün ihlâli.

1. Culpa in contrahendo üzerine Federal Mahkeme ka­rarı 81

2. FM'nin culpa in contrahendo ile ilgili ikinci ka­rarı 82

II. SORULAR............................................................ 84

III. AÇIKLAMALAR...................................................... 85

1. Kararla ilgili olarak ... ...................... ........... 85

2. Kanunda düzenlenmiş culpa in contrahendo so­rumluluk örnekleri 85

3. Kanunda düzenlenmemiş culpa in contrahendo örnekleri 89

4. Culpa in contrahendo sorumluluğun hukukî mahi­yeti 94

5. Culpa in contrahendo'nun temel edimsiz borç iliş-' kisi oluşturması 96

PROBLEM 17

FİYAT GÖSTEREREK EŞYA TEŞHİRİ

Fiyat göstererek eşya teşhiri — İcap —Fiyatın hatalı belir­tilmesi — Miktar hatası — Lapsus calami, Lapsus linguae — Güven prensibine göre sözleşmenin kurulmuş sayılıp sa-

yılmıyacağı — Yardımcının hatası — Hataya düşenin tazmi­nat ödeme yükümü.

I. OLAY.................... ................................. ........... 99

II. SORULAR ........................................................... 103

III. ÖN AÇIKLAMALAR............................................ 103

1. İradenin istenen, anlaşılan, açıklanan anlamları ... 103

2. Olayda............................................................. 104

3. Vasıtanın hatası............................................. 104

4. Culpa in contrahendo ................................... 104

PROBLEM 18

AÇIĞA İMZA

Açığa (beyaza) imza — İmza sahibinin hata sebebiyle ip­tal hakkı — Alacağı iyiniyetle devralan şahsın durumu — Hukukî görünüş teorisi.

I. OLAY ................................................................... 106

II. YARGITAY İÇTİHADI BİRLEŞTİRME KARARI BE­YAZA İMZANIN BAŞKA YÖNÜNÜ, CEZA HUKUKU AÇISINI VE TANIKLA İSBAT KONUSUNU İRDELİ­YOR ........................................................................... 108

III. SORULAR...................................... ,..................... 110

Sayfa

PROBLEM 19

BAŞKASINA AİT MALI KONU EDİNEN SÖZLEŞME

Sözleşmenin konusu sözleşme yapana ait değilse sözleşme­nin geçerliği — Sahibi olmadığı gayrimenkuldeki suyu sat­ma — Müşterek maliklerden birinin kendi payı ile ilgili yaptığı kira sözleşmesi — Sözleşmenin baştan imkânsızlık sebebiyle bâtıl sayılıp sayılmıyacağı.

I. OLAY ................................................................... 112

II. SORULAR ........................................................... 113

III. AÇIKLAMALAR .................................................. 113

Başkasına ait mal ile ilgili sözlegme -baştan imkân­sız değildir 113

Olaydaki özel durumlar .............................. 114

PROBLEM 20

TEMERRÜDÜN SONUÇLARI

Karşılıklı borç doğuran sözleşmelerde borçlu temerrüdü — Sözleşmenin feshi halinde tazminat — Sözleşmenin feshi sözlerinin yorumu — Fark teorisi — Somut zarar hesapla­ma biçimi — Soyut zarar hesaplama biçimi — Talep edile­cek tazminat kalemleri — BK. 106'ya göre seçimin derhal yapılması — Fark teorisinin uygulanmasında spekülâsyon ihtimali.

I. OLAY ................................................................... 116

II. SORULAR...................................... ^-..................... 119

III. ÖN AÇIKLAMALAR ........................................... 119

1. Yargıtay önüne gelen benzer olay............ 119

2.Seçim açıklaması "derhal" yapılmalıdır ... 121

3. Fark teorisi konusunda Federal Mahkeme kararı ... 122

PROBLEM 21

CEZAİ ŞART

Cezaî şartın "fâhiş" (aşırı) olması — Cezaî şartın alacaklı­nın talep edebileceği tazminattan fazla olması — Cezaî şar­tın indirilmesinin şartları.

I. OLAY ................................................................... 125

II. SORULAR............................................................. 127

III. AÇIKLAMALAR .................................................. 127

1. Tâcir, cezaî şartın fâhiş olduğunu ileri süremez ... 127

2. Federal Mahkeme'nin cezaî şartın indirilmesi ile ilgili kararları 128

3. Yargıtay'ın cezaî şartın indirilmesi ile ilgili karar­ları ... 133

4.Cezaî şartın ahlâka (!) aykırılığı durumunda geçer­siz olacağı hakkında Yargıtay kararı 138

ÜÇÜNCÜ ŞAHIS YARARINA SÖZLEŞME

Üçüncü şahıs yararına sözleşme — Tam ve eksik üçüncü şahıs yararına sözleşme — Üçüncü şahıs yararına sözleş­menin "tam" mı, yoksa "eksik" mi olduğunu ayırmaktaki ölçüler — Üçüncü şahıs kavramı — Üçüncü pahsın doğru­dan talep hakkı —Somut olayda üçüncü şahsın borcun bir bölümünden sorumlu olması — Borç üstlenme.

I. OLAY ................... .............................................. 148

II. SORULAR............................................................ 148

III. ÖN AÇIKLAMALAR ........................................... 149

1. Yargıtay'ın bu olayla ilgili kararı................. 149

2. Yargıtay kararının vardığı sonucun tartışılır bölü­mü 152

YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARINA UYMAMA HALİNDE SORUMLULUK

Danıştayca verilen yürütmenin durdurulması kararı — Böyle bir kararı uygulamayan yetkilinin sorumluluk şart­ları — Devlet Memurları Kanununun 13. maddesindeki ikinci sorumluluk kuralı — Yargıtay İçtihadı Birleştirme

I. OLAY....................................................................... 154

II. SORULAR ............................................................ 155

III. ÖN AÇIKLAMALAR ........................................... 156

1. içtihadı Birleştirme Kararı ........................... 156

2. İçtihadı Birleştirme Kararma "karşı oy yazısı" ... 165

3.1982 Anayasası ve diğer mevzuat............. 171

4. Konuyla ilgili Ceza Genel Kurulu Kararı .. 172

5.657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 13. mad­desi ile ilgili karar 173

6. Danıştay kararının yerine getirilmesinde gecikme­ye ilişkin Yargıtay kararı 175

MÜTESELSİL SORUMLULUK

I. KARAR VE OLAY.............................................. 177

II. SORULAR.......................................... „................ 177

III ÖN AÇIKLAMALAR .......................... *............... 178

1. Yargıtay'ın müteselsil borçlulardan birinin yaptığı sulh sözleşmesine ilişkin kararı 178

2. Bu kararla ilgili açıklamalar ve düşünceler 182

3. Yargıtayı'n tam ve eksik teselsül halinde ceza za­manaşımından yararlanmaya ilişkin kararı ................................................................. 188

PROBLEM 25

ŞEKİL

Haricen taşınmaz satımı — Resmî şekle uyulmadan yapılan gayrimenkul satımının geçersizliği — Taraflardan birinin tapu memuru önünde sözleşme yapmaktan kaçınması — Geçersiz haricen yapılan satım sözleşmesinin yapılmasın­dan itibaren sözde alıcının bedeli ödemesi, sözde satıcının taşınmazıteslim etmesi — Daha sonra taraflardan birinin kendisine ait "edimi" (?) talep etmesi karşısında karşı ta­rafın ileri sürebileceğini savunma,

I. OLAY....................................................... ,.................................. 193

II. SORULAR......................... .................................................... 193

III. ÖNAÇIKLAMALAR ........................................................... 194

FROBLEM 26

İSTİHDAM EDENİN SORUMLULUĞU

İstihdam edenin sorumluluğu — Kusur aranmaması soru­nunun incelenmesi — Bedenî zarar veya ölüm halinde mad­dî ve manevî tazminat — İstihdam edenin özellikle mane­vî tazminat ile sorumlu olmasının şartları — İstihdam ede­nin kusurunun sorumluluk için kurucu şart olmaması — Destekten yoksun kalma tazminatı — Haksız fiil zararında denkleştirme halleri — Özel durum : İstihdam edenin dev­let olması.

I. OLAY ................................................................... 200

II. SORULAR........................................................... 202

1. Olayın değerlendirilmesi ............................. 202

2. İstihdam edenin sorumluluğu için istihdam edenin

ve kullandığı adamın kusuru şart değildir ... 204

3. İstihdam edenin bedeni zarar halinde manevi taz­minattan sorumluluğu 210

4. Olaya uygun bilirkişi raporu ....................... 217

5. Devlet memurlarının fiillerinden dolayı BK. 55'in uygulanıp uygulanamıyacağı 222

EYLEMSEL SÖZLEŞME İLİŞKİSİ

Eylemsel sözleşme ilişkisi — Sosyal temastan meydana ge­len sözleşme ilişkileri — Culpa in contrahendo — Geçersiz sözleşmelere eylemsel sözleşme ilişkisi niteliği tanıma — Tipiksosyal davranışlardan meydana gelen eylemsel sözleş­me ilişkisi — Eylemsel sözleşme ilişkisi teorisinin yararla­rı — Uygulamada geçersiz sözleşmeden meydana gelen ey­lemsel sözleşme ilişkisi —* Eylemsel ardiye sözleşmesi iliş­kisi.

II. SORULAR........................................................... 231

III. ÖN AÇIKLAMALAR............................................ 231

1. Eylemsel sözleşme ilişkileri ....................... 231

2. Eylemsel sözleşme ilişkisi teorisinin faydaları ... 232

3. Eylemsel sözleşme ilişkisi hakkında Yargıtay ka­rarları ... 233

Evlenme tellâllığı sözleşmesi — Evlenme kurulmasına ara­cılık hizmet sözleşmesi — Arkadaşlık kurulmasına aracılık sözleşmesi — Arkadaşlık kurulmasına aracılık hizmet söz­leşmesi — Ücret — Ücretin bir kısmının ödenmesi — Ücre­tin bakiyesinin bonolara bağlanması — Bonoların ödenme­mesi üzerine dâva açılması — Dâvanın kabul edilmemesi — Evvelce ödenen ücretlerin karşı dâva ile dâva edilmesi.

I. OLAY........................ !........................................... 236

II. SORULAR............................................................ 239

III. ÖN AÇIKLAMALAR............................................ 239

1. Tellâllık (simsarlık) sözleşmesi 2 Evlenme tellâlının ücreti