KORUMA SORUMLULUĞU KURUMSALLAŞMA ÇABASI LİBYA ÖRNEĞİ ( BUZOĞLU )

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR....................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER.................................................................................................. 9

KISALTMALAR ............................................................................................ 15

GİRİŞ................................................................................................................ 17

BİRİNCİ BÖLÜM 

İNSANİ MÜDAHALEDEN KORUMA SORUMLULUĞUNA: 

MÜDAHALE VE DEVLETLERİN EGEMENLİĞİ 

ULUSLARARASI KOMİSYONU’NUN ARALIK 2001 TARİHLİ 

“KORUMA SORUMLULUĞU” BAŞLIKLI RAPORU

1. ULUSLARARASI HUKUKTA İNSAN HAKLARI VE 

MÜDAHALE ........................................................................................ 27

1.1. İnsan Hakları ve Gelişimi............................................................ 27

1.2. BM Nezdindeki İnsan Hakları Çalışmaları................................. 30

1.3. Müdahale...................................................................................... 34

1.4. İnsani Müdahale........................................................................... 40

1.4.1. Uluslararası Hukukta İnsani Müdahalenin Yeri ............... 45

1.4.1.1. İnsani müdahalenin uluslararası hukuka 

uygunluğu sorunu............................................... 51

1.4.1.1.1. İnsani müdahalenin meşru olduğunu 

savunan görüşler ................................ 52

1.4.1.1.2. İnsani müdahalenin meşru olmadığını 

savunan görüşler ................................ 55

1.4.1.1.3. Lehte ve aleyhte görüşlerin

karşılaştırılması .................................. 57

1.4.2. BM Antlaşması’nın, Uluslararası Hukukta İnsani 

Müdahaleye Kaynaklığı Sorununda, Antlaşma’nın 2. 

Maddesinin İncelenmesi .................................................. 67

1.4.2.1. Egemenlik ........................................................... 68

1.4.2.2. Ulusal yetkiye müdahale etmeme....................... 70

1.4.2.3. Kuvvet kullanma yasağı ..................................... 71

1.4.2.4. Yardımcı olma yükümlülüğü.............................. 72

10

1.4.2.5. Üye olmayan devletlerin de ilkelere uyma 

yükümlülüğü ...................................................... 73

1.4.3. Güvenlik Konseyi Kararlarının Alınması, Etkisi ve 

Yaptırım Gücü.................................................................. 74

1.5. Koruma Sorumluluğu .................................................................. 76

1.5.1. Koruma Sorumluluğunun Tarihsel Süreci....................... 77

1.5.2. Müdahale ve Devletlerin Egemenliği Uluslararası 

Komisyonu’nun Aralık 2001 Tarihli “Koruma 

Sorumluluğu” Başlıklı Raporu ........................................ 84

1.5.2.1. Koruma sorumluluğunun temel ilkeleri............. 87

1.5.2.1.1. Koruma sorumluluğunun temel 

prensipleri........................................... 87

1.5.2.1.2. Koruma sorumluluğunun 

temelleri.............................................. 88

1.5.2.1.3. Koruma sorumluluğunun 

unsurları.............................................. 89

1.5.2.1.4. Koruma sorumluluğunun 

öncelikleri........................................... 90

1.5.2.2. Koruma sorumluluğunda askeri 

müdahalenin ilkeleri........................................... 90

1.5.2.2.1. Haklı neden eşiği................................ 91

1.5.2.2.2. Ölçülülük prensipleri ......................... 96

1.5.2.2.3. Uygun otorite ................................... 102

1.5.2.2.4. Operasyon prensipleri...................... 117

1.5.2.3. Koruma sorumluluğunun temel unsurları........ 120

1.5.2.3.1. Önleme sorumluluğu ....................... 121

1.5.2.3.2. Tepki vermek sorumluluğu.............. 129

1.5.2.3.3. Yeniden inşa sorumluluğu............... 133

1.5.2.4. Koruma sorumluluğunda askeri müdahale...... 139

1.5.2.5. Komisyon’un BM’e tavsiyeleri ....................... 148

11

İKİNCİ BÖLÜM 

KORUMA SORUMLULUĞUNUN KURUMSALLAŞMASI 

YÖNÜNDEKİ GELİŞMELER

2.1. Koruma Sorumluluğu ve Tehditler, Meydan Okumalar ve 

Değişim Üst Düzey Şahsiyetler Grubu’nun 2004 Tarihli 

Raporu........................................................................................ 151

2.2. BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın 2005 Yılı Raporu............. 157

2.3. 2005 BM Dünya Zirvesi Sonuç Belgesi.................................... 160

2.4. Güvenlik Konseyi’nin “Silahlı Çatışmalarda Sivillerin 

Korunması” Başlıklı 1674 (2006) Sayılı Kararı ....................... 164

2.5. “Koruma Sorumluluğu’nun Yürürlüğe Konulması” Başlıklı 

2009 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 166

2.6. BM Genel Kurulu’nun 14 Eylül 2009 tarihli ve 63/308 

Sayılı Koruma Sorumluluğu Kararı .......................................... 182

2.7. “Erken Uyarı, Değerlendirme ve Koruma Sorumluluğu” 

Başlıklı 2010 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................ 183

2.8. “Koruma Sorumluluğunun İcrasında Bölgesel ve Alt 

Bölgesel Anlaşmaların Rolü” Başlıklı 2011 Yılı BM 

Genel Sekreteri Raporu.............................................................. 186

2.9. “Koruma Sorumluluğu: Hızlı ve Kararlı Şekilde Tepki 

Göstermek” Başlıklı 2012 Yılı BM Genel Sekreteri 

Raporu........................................................................................ 192

2.10. “Koruma Sorumluluğu: Devletlerin Yükümlülüğü ve 

Önleme” Başlıklı 2013 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu ........ 199

2.11. “Kollektif Yükümlülüğümüzü Yerine Getirmemiz: 

Uluslararası Katkı ve Koruma Sorumluluğu” Başlıklı 

2014 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 204

2.12. “Temel ve Kararlı Bir Yükümlenme: Koruma 

Sorumluluğunun İcrası” Başlıklı 2015 Yılı BM Genel 

Sekreteri Raporu ........................................................................ 215

2.13. “Gelecek 10 Yılda Koruma Sorumluluğu: Kollektif Eylemi 

Yürürlüğe Koymak” Başlıklı 2016 Yılı BM Genel Sekreteri 

Raporu........................................................................................ 224

2.14. “Koruma Sorumluluğunun İcrası: Önleme Konusunda 

Yükümlülük İlkesinin Uygulaması” Başlıklı 2017 Yılı BM 

Genel Sekreteri Raporu.............................................................. 230

2.15. “Koruma Sorumluluğu: Erken Uyarıdan Hızlı Müdahaleye” 

Başlıklı 2018 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu........................ 237

2.16. BM Genel Kurulu’nun 25 Haziran 2018 Tarihli Koruma 

Sorumluluğu Konulu Görüşmeleri............................................ 246

12

2.17. “Koruma Sorumluluğu: Önleme Konusundaki Tecrübeden 

Edinilen Öğretiler” Başlıklı 2019 Yılı BM Genel Sekreteri 

Raporu........................................................................................ 266

2.18. “Müdahaleyi Öncelik Yapmak ve Müdahale Olanaklarını 

Güçlendirmek: Kadınlar ve Koruma Sorumluluğu” Başlıklı 

2020 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 272

2.19. “Suçların Önlenmesini Geliştirmek: Soykırımın Önlenmesi 

ve Koruma Sorumluluğu Bürosu’nun Çalışmaları” Başlıklı 

2021 Yılı BM Genel Sekreteri Raporu...................................... 277

2.20. Güvenlik Konseyi Kararlarında Koruma Sorumluluğu ............ 283

2.20.1. Güvenlik Konseyi’nin 1894 (2009) Sayılı Kararı......... 285

2.20.2. Güvenlik Konseyi’nin 2150 (2014) Sayılı Kararı......... 286

2.20.3. Güvenlik Konseyi’nin 2171 (2014) Sayılı Kararı......... 287

2.21. Avrupa Konseyi ve Koruma Sorumluluğu................................ 288

2.22. Avrupa Parlamentosu’nun 18 Nisan 2013 Tarihli Koruma 

Sorumluluğu Kararı ................................................................... 291

2.23. Afrika Birliği ve Koruma Sorumluluğu..................................... 294

2.24. Koruma Sorumluluğuna Konu Raporlar ile Belgelerin 

Genel Bir Değerlendirmesi........................................................ 297

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

KORUMA SORUMLULUĞU VE LİBYA’YA 2011 ASKERİ 

MÜDAHALESİ

3. KORUMA SORUMLULUĞU VE LİBYA ÖRNEĞİ ...................... 309

3.1. Libya Siyasi Tarihi ve Muammer Kaddafi Dönemi ................. 309

3.2. Libya’nın Ekonomik Kaynakları............................................... 314

3.3. Arap Baharı ve Libya’daki Gelişmeler ..................................... 316

3.3.1. Bölgedeki Gelişmeler..................................................... 317

3.3.2. Libya’daki Gelişmeler ................................................... 320

3.4. Güvenlik Konseyi’nin Libya’ya İlişkin Kararları..................... 331

3.4.1. BM Güvenlik Konseyi’nin 26 Şubat 2011 Tarih 

ve 1970 Sayılı Kararı ..................................................... 331

3.4.2. BM Güvenlik Konseyi’nin 17 Mart 2011 Tarih 

ve 1973 Sayılı Kararı ..................................................... 341

3.5. BM Güvenlik Konseyi’nin Libya’ya Askeri Müdahale 

Kararlarının Koruma Sorumluluğu Bağlamında 

Değerlendirilmesi....................................................................... 355

13

3.6. Yeniden İnşa Sorumluluğu ve BM Güvenlik Konseyi’nin 

Libya Krizi Sonrası Libya Hakkında Aldığı Diğer Kararlar.... 364

SONUÇ ........................................................................................................... 383

KAYNAKLAR............................................................................................... 391

EKLER ........................................................................................................... 413

EK-1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ’NİN 26 

ŞUBAT 2011 TARİH VE 1970 (2011) SAYILI KARARI............... 413

EK-2 GÜVENLİK KONSEYİ’NİN 17 MART 2011 TARİH VE 

1973 (2011) SAYILI KARARI........................................................... 423

EK-3 2005 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DÜNYA ZİRVESİ 

SONUÇ BELGESİNİN İLGİLİ PARAGRAFLARI......................... 432

EK-4 “KORUMA SORUMLULUĞU: HIZLI VE KARARLI 

ŞEKİLDE TEPKİ GÖSTERMEK” BAŞLIKLI 2012 YILI 

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GENEL SEKRETERİ’NİN 

RAPORU’NUN 54 VE 55. PARAGRAFLARI................................. 433

EK-5 “TEMEL VE KARARLI BİR YÜKÜMLENME: KORUMA 

SORUMLULUĞUNUN İCRASI” BAŞLIKLI 2015 YILI 

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GENEL SEKRETERİ’NİN 

RAPORU’NUN 9. PARAGRAFI ...................................................... 435