İktisat Bilimine Giriş

İÇİNDEKİLER
Sayfa
GİRİŞ    1
İktisat Biliminin Tanımı    3
İktisat kanunlan bilimsel midir?    4
İhtiyaçlar    5
Üretim    7
Tüketim    8
Teknik ve İktisat    8
Hukuk ve İktisat    9
Tıp ve İktisat    10
İktisat Biliminin Artan Önemi    11
İKTİSADİ DOKTRİNLER
BİRİNCİ BÖLÜM
TANIMLAR
A-DOKTRİN    15
B-SİSTEM    17
C-REJİM    18
D-STRÜKTÜR    18
E-İDEOLOJİ    19

İKİNCİ BÖLÜM
İKTİSADİ DOKTRİNLER
I - ESKİ YUNANDA İKTİSADİ DOKTRİNLER    21
1) Sofistler    22
2) Aristophane    22
3) Xenephon    22
4) Plâton (Eflâtun)    23
5) Aristo    25
II - ROMALILARIN İKTİSADÎ DOKTRİNLERİ    29
1) Özel mülkiyet    30
2) Müdahalecilik    31
3) Bireycilik (ferdiyetçilik)    31

III - ORTA ÇAĞIN İKTİSADÎ DOKTRİNLERİ 32
A - LONCALAR (KOPRORASYONLAR) 32
B-DEREBEYLİK (FEOLİZM) 33
1) Müdahalede eşitlik veya âdil fiyat 34
2) Faizin reddi 36
3) Para değerindeki değişmeler 36
a - Saint Thomas d'Aquinas 37
b - Nicola Oresmc 37
IV - İSLÂMDA İKTİSADÎ DOKTRİNLER 38
A-İSLÂM DİNİ 38
B - İBN HALDUN 39
V - MERKANTİLİST DOKTRİN 41
VI - MERKANTİLİST DOKTRİNİN GELİŞMESİ 45
A - İSPANYOL MERKANTİLİZMİ 46
B - FRANSIZ MERKANTİLİZMİ 46
C - İNGİLİZ MERKANTİLİZMİ 48
D-YENİ MERKANTİLİZM 50
E - LİBERALİZM DOKTRİNİNİN DOĞUŞU 51
1) Rasyonalizm (akılcılık) 51
2) İktisadî liberalizm 51
a - Boisguilbert'in liberalizmi 51
b - Richard Cantillon'un liberalizmi 52
c - Fizyokratların liberalizmi veya tarıma önem veren liberalizm 52
d - Klasik liberalizm 53

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İKTİSAT BİLİMİNİN DOĞUŞU VEYA KLÂSİK
LİBERAL DOKTRİN
I - FİZYOKRATLAR 54
1 - üretim Teorisi 55
2-Gelir Dağılımı Teorisi 56
3 - Tek Vergi Teorisi 57
II - KLÂSİK İNGİLİZ OKULUNUN ÖNCÜLERİ 59
A-ADAMSMİTH 59
1) Tam Rekabet 60
2) Sermaye 60
3) Emek 61
4) Ücret 62
5) İş bölümü .. 62
6) Para 64
7) Reel fiyat, piyasa fiyatı    64
8) Rant    65
9) Değer teorisi    66
B - ROBERT MALTHUS    -    67
C - DAVİD RİCARDO    69
1) Rant Teorisi    70
2) Azalan Verim Kanunu    72
3) Emek-Değer Teorisi    73
4) Gelir Dağılımı Teorisi    74
5) Uluslararası Ticaret Teorisi    75
D-JOHNSTUARTMİLL    76
A - Liberal Görüşleri    76
1) Değer Teorisi    76
2) Para Teorisi    81
B - Sosyal Görüşleri    82
1) Sosyal Reformlar    82
2) Stasyoner (durgun) Ekonomi    82
III - KLÂSİK FRANSIZ OKULUNUN ÖNCÜLERİ    83
A-J.BAPTİSTESAY    83
1) Mahreçler Kanunu (Say Kanunu)    84
2) Mahreçler Kanununun Sonuçlan    86
3) Mahreçler Kanunu ile Uluslararası Mübadele Teorisi Arasındaki
Önemli Farklar    88
B - FREDERİC BASTİAT    89
IV - LİBERAL KLÂSİK DÜŞÜNCENİN (DOKTRİNİN) BAŞLICA
ÖZELLİKLERİ    90

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KLÂSİKLERE KARŞI TEPKİLER
I - MİLLİ EKONOMİ AÇISINDAN: Himayecilik    92
A - HENRİ CAREY    92
1) Liberal Carey    92
2) Himayeci Carey    94
B-FRİEDRİCHLİST    96
II-SOSYAL AÇIDAN: Sosyalizm    101
A - MÜDAHALECİLİK    103
1) Simonde de Sismondi    103
2) Dupont White    106
3) Kürsü Sosyalistleri    107
B - FRANSIZ SOSYALİZMİ    107
1) Otoriter �ım: Saint-Simon    107
2) Birlikçi akım; Clıarles Fourier    .    110
3) Anarşik akım: Joseph Proudhon    112
C - İNGİLİZ SOSYALİZMİ    114
1) Thomas Morus    114
2) William Godwin :    .    114
3) Robert Owen    115
D-ALMAN SOSYALİZMİ    .    117
1) Devlet Sosyalizmi: Kari Rodbertus    117
2) Demokratik Sosyalizm: Ferdinand Lassalle    118
3) İhtilâlci Sosyalizm: KarlMarX    119
a - İnsanlık Tarihi ve Bir iktisat Felsefesi Açısından Marksizm    120
I - Diyalektif felsefe    120
II - Materyalist felsefe    120
III - Praxis (Aksiyon) felsefe    120
b - Kapitalist Sistemin Özel Bir Durumu Açısından Marksizm    125
I - Emek-değer teorisi    125
II - Fazla-değer teorisi    126
III - Kâr teorisi    129
— Sermayenin temerküzü    132
— Yedek sanayi ordusu    133
c - Komünizmin İktidara Geçmesi Açısından Marksizm    133
III - TARİHSEL AÇIDAN: Alman Tarihçi Okulu    134
A - Birinci Dönem: VVilhelm Roscher    134
B - İkinci Dönem: Bruno Hildebrand    134
C — Üçüncü Dönem: Kari Knies    135
D - Genç Tarihçi Okul    135
BEŞİNCİ BÖLÜM
EKONOMİK GELİŞMELER
NEO-KLÂSİKLER (MARJİNALİSTLER) VE İSVEÇ OKULU
I - NEO-KLAsİKLER    136
A - VİYANA VEYA AVUSTURYA OKULU (MARJİNAL FAYDA) .....
B - LOZAN OKUI.U (GENEL DENGE)    140
1) Leon Walras    140
2) Vilfredo Pareto    142
C - Cambridge Okulu (kısmî denge)    143
1) Alfred Marshall    143
2) Arthur C. Pigou    145
3) John Bates Clark    145
II - İSVEÇ OKULU    147
1) Knut VVicksell    147
2) Gunnar Myrdal    149
ALTINCI BÖLÜM
MODERN İKTİSAT
I - KEYNES'İN KLÂSİKLERDEN AYRILDIĞI NOKTALAR    150
1) Müteşebbislerin davranışı    152
2) Tüketicilerin davranışı    153
3) Tasarruf sahiplerinin davranışı    154
4) Yatırım çarpanı    154
YEDİNCİ BÖLÜM
İKTİSADİ SİSTEMLER
I - KAPİTALİST SİSTEM    157
1) ön kapitalizm    158
a-Ticarî kapitalizm    158
b - Malî kapitalizm    158
2) Liberal kapitalizm veya sanayi kapitalizmi    159
a - Liberalizm veya ferdiyetçilik    159
b-Kâr    159
c-Tam rekabet    160
3) Müdahaleci Kapitalizmi veya Tekelci Kapitalizm    161
II - SOSYALİST SİSTEM    164
A - KOMÜNİZM    .    165
B - KAPİTALİZM İLE SOSYALİZM ARASINDAKİ ÖNEMLİ
FARKLAR    166
C-SİSTEMLERİN YAKINLAŞMASI    167

II MİKRO İKTİSAT: FİYAT
BİRİNCİ BÖLÜM
PİYASA VE FİYAT
I - PİYASA VE FİYAT    171
A-PİYASA    171
B-FİYAT    172
II - TALEP FONKSİYONU    173
A-TALEP EĞRİSİNİN ALÇALMASI    176
B - TALEBİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER    176
C - TALEP ELASTİKİYETİ    180
D-TERSİNE DÖNEN TALEP FX;RİSİ ! 186
E - ÇAPRAZ ELASTİKİYET 187
F - GELİR ELASTİKİYETİ 192
G - TALEP DEĞİŞMESİ VE KAY�USI 193
H - TÜKETİCİNİN TERCİHLERİ (KAYITSIZLİK-EŞ FAYDA
EĞRİLERİ) 196
I-BÜTÇE DOĞRUSU 201
i - TÜKETİCİ DENGESİ 203
K - BÜTÇE DOĞRUSUNUN KAYMASI 205
III - ARZ FONKSİYONU 208
A - ARZI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 210
B - ARZ ELASTİKİYETİ 211
C-TERSİNE DÖNEN EMEK ARZ EĞRİSİ . 215
D-ARZ DEĞİŞMESİ VE KAYMASI 216
E - ARZ VE TALEP EĞRİLERİNİN BİRLİKTE ICAYMASI 217
F-ÜRETİM MALİYETLERİ 218
1) Kısa dönemde maliyetler 218
2) Uzun dönemde maliyetler 227
G-EŞ-ÜRÜN EĞRİLERİ 230
H-EŞ MALİYET DOĞRUSU 233
I-ÜRETİCİ DENGESİ 234
J - GENİŞLETME YOLU .....    238
K-FİYAT-FAKTÖR EĞRİSİ 239
L-ÜRETİM FONKSİYONU 240

İKİNCİ BÖLÜM
I-FİYATLARIN OLUŞUMU 245
, A-TAM REKABET PİYASASINDA 245
1) Tam rekabet koşullan 245
2) Piyasa denge fiyatı 246
a — Tüketici rantı 251
b - Üretici rantı ; 252
c - Karaborsa fiyatı 252
3) Elastikiyetlere göre arz ve talep eğrilerinin birlikte kayması 253
4) Kısa dönemde firma dengesi 254
5) Uzun dönemde firma ve endüstri dengesi 257
B-MONOPOL PİYASASINDA 258
1) Monopol 258
2) Kısa dönemde monopol dengesi 261
a - Artan maliyetlerle çalışan monopoller 266
b - Sabit maliyetlerle çalışan monopoller    268
c — Azalan maliyetlerle çalışan monopoller    269
3) Monopolde tek bir talep eğrisine göre fiyat farklılaştırması    271
a — Fiyat farklılaştırılmasının çeşitleri    272
b - Damping    273
4) Monopolde bir çok talep eğrisine göre fiyat farklılaştırılması    274
5) Monopson    275
6) Tek alıcı - tek satıcı    276
7) Tek alıcının fiyat farklılaştırması    277
8) İki yanlı monopol    278
a - Bir malın alım ve satımı durumunda    279
b - Bir hizmetin alım ve satımı durumunda    280
C - EKSİK REKABET PİYASASINDA    280
1) Duopol    280
2) Oligopol    282
a-Talebi dirsekli olan firmalar    283
b - Karteller    284
3) Monopollü rekabet    286
a - Kısa dönemde    287
b - Uzun dönemde    287
D-TARIMSAL FİYATLAR    289
1) King Kanunu    290
2) Örümcek Ağı (Comweb) Teoremi    293
II - DEVLETİN TARIMSAL FİYATLARA MÜDAHALESİ    296
A - ÜRETİMLE İLGİLİ TEDBİRLER    296
1) Arz üzerine müdatiale    297
2) Talep üzerine müdahale    297
a - Vesika usulü    297
b - Narh fiyatları    298
i - Minimum narh fiyatları    298
ii - Maksimum narh fiyatları    300
iii - Sübvansiyonlar    301
B - PİYASAYI DÜZENLEYEN SERT TEDBİRLER    302
C - PİYASAYI DÜZENLEYEN YUMUŞAK TEDBİRLER    302
D - REKABETİ KOLAYLAŞTIRACAK TEDBİRLER    303

III
PARA
BİRİNCİ BÖLÜM
MÜBADELE
I - PARASIZ MÜBADELE    307
A-TRAMPA 307
B - TRAMPANIN SAKINCALARI 308
II - PARALI MÜBADELE 309
A - PARANIN FONKSİYONLARI 309
1) Yer bakımından paranın fonksiyonları ; 309
2) Zaman bakımından paranın fonksiyonları 311
B - MAL İLE PARA ARZI ARASINDAKİ FARKLAR 313
III-PARA ÇEŞİTLERİ 313
A - MAL-PARALAR 314
B - TEMSİLİ PARALAR VE KÂĞITTAN PARALAR 314
1) Altın ve gümüş sertifikalar 314
2) Banknot 314
3) Kâğıt para 316
4) Kağıttan para 316
5) Ufaklık paralar 317
6) Paranın özellikleri 317
C - KAYDÎ PARA, BANKA PARASI 318
IV - PARA SİSTEMLERİ 319
A - GÜMÜŞ PARA SİSTEMİ 320
B - ALTIN PARA SİSTEMİ 320
C - ÇİFT MADEN SİSTEMİ 321
1) Çift maden sisteminin aksaması 321
2) Gresham Kanunu 321
V - PARA ARZI 322
VI - PARA TALEBİ 325
A - PARA TALEBİNİN SEBEPLERİ 326
1) İşlem motifi 326
2) İhtiyat motifi 328
3) Spekülâsyon motifi 328
B-LİKİDİTEYİ TERCİH TEORİSİ 332

İKİNCİ BÖLÜM
PARA MİKTARI-FİYAT İLİŞKİLERİ
I - MİKTAR TEORİSİ 335
A - MİKTAR TEORİSİNİN ALTIN PARA İLE AÇIKLANMASI 336
B - MİKTAR TEORİSİNİN PARA ARZI YÖNÜNDEN
AÇIKLANMASI 337
1) Paranın dolaşım (tedavül) hızı 341
2) Paranın işlem hızı 341
C - MİKTAR TEORİSİNİN PARA TALEBİ YÖNÜNDEN
1) Alfred Marshall'ın denklemi veya Cambridge denklemi    343
2) Keynes'in miktar teorisi    345
3) Gelir teorisi    348
4) Psikolojik teori    349
5) Schumpeter'in gelir teorisi    350
6) Patinkin'in teorisi    351
7) Wickseirin teorisi    352
II - PARA POLİTİKASI    353
A - MERKEZ BANKALARI    354
1) Merkez Bankalarmm başlıca fonksiyonları    355
2) Merkez Bankalannm iktisadî kalkınmaya etkisi    356
a - Kredi kontrolü    357
b - Açık piyasa politikası    357
c - Kantitatif ve kalitatif kredi politikası    358
B - TÜRKİYE CUMHURİYETİ MERKEZ BANKASI    359
III-ENFLASYON    361
A - ENFLÂSYONUN SEBEPLERİ.........
1) Moneter faktörler    362
a - Kısmî dengesizlik    ;    362
b - Genel dengesizlik    363
2) Reel faktörler    364
B - ENFLÂSYONUN ÇEŞİTLERİ    365
1) Kronik enflâsyon    365
2) Sinsî enflâsyon    365
3) Hyper enflâsyon    365
4) Maliyet enflâsyonu    366
5) Talep enflâsyonu    367
6) Yapısal (bünyesel) enflâsyon    368
C-ENFLÂSYONUN ETKİLERİ    369
1) Sosyal sınıflar bakımından    369
2) Tasarruf bakımından    369
3) Yatırımların yönü bakımından    370
4) Dış ticaret bakımından    370
5) Faiz bakımından    370
6) Ücretler bakımından ,    370
7) Millî gelir bakımından    371
8) Gelir dağılımı bakımından    371
D - ENFLÂSYONA KARŞI ALINACAK TEDBİRLER    . ... 371
1) Malî Tedbirler    371
2) Tasarrufu arttıncı tedbirler ....    372
3) Enflâsyon sırasında alınacak tedbirler    372
IV - DEFLASYON    374    ı
A-PARA YETERSİZLİĞİ    374
B - PARA DEFLASYONU    375
C - DEFLÂSYONUN ETKİLERİ    375
D - DEFLASYONDA ALINACAK TEDBİRLER    376
V - DEVALÜASYON    376
1) Devalüasyonun başarı koşulları    378    |
2) Devalüasyonla enflâsyon arasındaki farklar    379
3) Türkiye'de Devalüasyonlar    380
VI - REVALÜASYON    382    j
VII - SOSYALİST EKONOMİLERDE PARA    383

IV MAKRO EKONOMİ
BİRİNCİ BÖLÜM
MİLLİ GELİR VE İSTİHDAM
I - EKONOMİK OLAYLARIN ANALİZİ    387
1) Statik analiz    387
2) Mukayeseli statik analiz    387
3) Dinamik analiz    387
II - MİKRO ANALİZ VE MAKRO ANALİZ AYIRIMI    388
A-MAKRO ANALİZİN KISA BİR TARİHÇESİ    389
B - MİKRO ANALİZDEN MAKRO ANALİZE GEÇİŞ    390
III-MİLLİ GELİR...    392
A-MİLLİ GELİRİN HESAPLANMASI    393
B - NOMİNAL MİLLİ GELİR VE REEL MİLLİ GELİR    396
C - DIŞ TİCARETİN MİLLİ GELİR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ    397
D - MİLLİ GELİRDEN ÇIKAN SONUÇLAR    398
E-İSTİHDAM    399
F - İŞSİZLİK VE İŞSİZLİĞİN ÇEŞİTLERİ    401
1) İradî işsizlik    402
2) Gayri iradi işsizlik    402
3) Friksiyonel işsizlik    402
4) Mevsimlik işsizlik    402
5) Konjonktürel işsizlik    402
6) Teknolojik işsizlik ve otomasyon    402
7) Gizli işsizlik    403
G-İŞSİZLİĞİN SEBEPLERİ    403
rv - MİLLÎ GELİRİN OLUŞUMU    404
A - EFEKTİF TALEP    404
1) TÜKETİM FONKSİYONU    406
2) TASARRUF FONKSİYONU    409
3) YATIRIM FONKSİYONU    411
a - Malî yatınm veya plasmanlar    411
b - Reel yatınmlar    412
c - Brüt ve net yatırımlar    412
d - Otonom (bağımsız) yatırımlar ....    412
e - Uyarılmış yatırımlar    414
4) YATIRIMLAR ÜZERİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER    414
5) SERMAYENİN MARJİNAL ETKİNLİĞİ    415
B - DENGE GELİRİ    418
1) Deflâsyonist açık    418
2) Enflâsyonist açık    421
3) Tasarruf-yatırım ilişkileri    422
4) Tasarruf-yatırım eşitliği    423
C - DENGE POLİTİKASI    426
D - MİLLİ GELİRİ ARTIRAN FAKTÖRLERİN FORMÜLLERLE
AÇIKLANMASI    427
1) Çarpan    427
2) İstihdam Çarpanı    433
3) Hızlandıran    434
a — Çarpanla hızlandıran arasındaki fark    437
b - Hızlandıranın başarı şartlan    437
İKİNCİ BÖLÜM
GELİR DAĞILIMI: FAKTÖR PAYLARI
ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN ÖZELLİKLERİ    440
A - FAKTÖR ARZININ ÖZELLİKLERİ    . 440
B - FAKTÖR TALEBİNİN ÖZELLİKLERİ    440
C-TAM REKABETTE FAKTÖR MALİYETLERİ    441
D - EKSİK REKABETTE FAKTÖR MALİYETLERİ    442
I - EMEĞİN GELİRİ: ÜCRET    .'    443
1) Nominal ücret ve reel ücret    444
2) Ücret-istihdam ilişkileri        445
3) Emek arzı ve tersine dönen emek arz eğrisi    446
4) Emek talebi    448
A - ÜCRETLERİN BELİRLENMESİ    449
1 - Tam rekabet piyasasında 449
2 - Monopol piyasasında 451
a - Emek piyasasında monopson 451
b - İşçi sendikalannm sadece ücret haddini yükseltmek istemesi !
(Hicks teorisi) 452
c - İşçi sendikalarının hem ücret, hem de istihdam hacmini
arttırmak istemeleri 457
B-ÜCRET POLİTİKASI 458
C - ÜCRET FARKLARININ SEBEPLERİ 458
D - SOSYALİZM SİSTEMİNDE ÜCRETLER 458
III - SERMAYENİN GELİRİ: FAİZ 459
A - SERMAYE 459
I) Teknik sermaye 459
2) Hukukî sermaye 460
3) Mali sermaye 460
B - SERMAYE BİRİKİMİ 460
1) Gelişmiş kapitalist ekonomilerde sermaye birikimi 461
a - İradî tasarruflar 461
b - Mecburî tasarruflar .....
2) Sosyalist ekonomilerde sermaye birikimi 462
3) Az gelişmiş ekonomilerde sermaye birikimi 463
C - SERMAYE KATSAYISI VEYA SERMAYE/HASILA ORANI 464
D-FAİZ TEORİLERİ 465
1) Reel faiz teorisi 465
2) Monoter faiz teorisi ..467
3) Ödünç verilebilir fonlar teorisi . 468
IV - TOPRAĞIN GELİRİ: RANT 469
V - MÜTEŞEBBİSİN GELİRİ: KÂR 473
1) Ekonomik gelişmenin sonucu olarak kâr . 473
2) Ekonomik gelişmenin itici gücü olarak kâr 474
3) Kâr teorileri 474
a - innovasyonlara dayanan kâr teorisi 474
b - Riske ve belirsizliğe dayanan kâr teorisi ..475
c - Piyasaların yapısal değişmelerine dayanan kâr teorisi 476
d - Sömürüye dayanan kâr teorisi 476

V DIŞ TİCARET
BİRİNCİ BÖLÜM
DIŞ TİCARET TEORİLERİ
I - ÖDEMELER DENGESİ 483
A - CARİ İŞLEMLER    485
1) Dış Ticaret    485
2) Görünmeyen kalemler    486
3) Enfrastrüktür ve Off-Shore Ödemeler    487
B- SERMAYE HAREKETLERİ    487
C - ALTIN VE DÖVİZ REZERVLERİ    488
D - ANLAŞMALI ÜLKELER    488
E - NET HATA VE NOKSAN    488
II - ÖDEMELER DENGESİ AÇIKLARINI GİDERME YOLLARI ...     488
A - ALTIN PARA SİSTEMİNDE İSKONTO POLİTİKASI    489
B - KAMBİYO KONTROLÜ    489
I) Kambiyo ve anlamı    490
2) Kambiyo haddini belirleyen faktörler    494
a - Döviz arz ve talebi    494
b - Satın alma gücü paritesi    494
3) Serbest döviz kuru veya esnek kur sistemi    495
4) Resmi döviz kuru veya sabit kur sistemi    496
C - KAMBİYO İSTİKRAR FONU    498
D - KONTENJAN VEYA KOTA SİSTEMİ    498
E-TAKAS SİSTEMİ    499
F-KLİRNG SİSTEMİ    500
G - İHRACATI ÖZENDİRME YOLLARI    502
H - YABANCI SERMAYEYİ ÖZENDİRME YOLLARI    502
III - ULUSLARARASI BAŞLICA DIŞ TİCARET TEORİLERİ    503
A - SERBEST TİCARET TEORİLERİ    503
1) MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ    504
2) MUKAYESELİ ÜSTÜNLÜK VEYA MALİYETLER TEORİSİ .    505
3) HECKSCHER-OHLİN TEORİSİ    507
4) KARŞILIKLI TALEP TEORİSİ    508
B - HİMAYECİ TİCARET TEORİLERİ    513
1) Geçici himayeci teoriler    514
2) Devamlı himayeci teoriler    •.    .    515
IV-DIŞ TİCARET HADLERİ    515
1) Net (safi) ticaret hadleri    .    516
2) Brüt (gayri safi) ticaret hadleri    516
İKİNCİ BÖLÜM
DIŞ TİCARET İLE MİLLİ GELİR İLİŞKİLERİ
I - İTHAL FONKSİYONU    518
II - DIŞ TİCARET ÇARPANI 519
KAYNAKLAR .  523
İNDEKS 527