İdari Yargılama Hukukunda İvedi Yargılama Usulü: Fransa ve Türkiye Örneği_{İdare Hukuku Monografileri}

Adalet kamu hizmetinden yararlananlar ile kamu gücü kullanan idare arasındaki uyuşmazlığa hâkimin uygun zamanda müdahale etmesi, yargılama faaliyetinin ve doğal olarak idari yargının amacını gerçekleştirmede çok önemli bir yer tutar. Hâkimin oldukça sınırlı yetkilerle hareket ettiği geleneksel idari yargılama usulü ise adalet kamu hizmetinden yararlananların hak ve menfaatlerini korumada yetersiz kalmaktadır.

Dünyada ve bilhassa Fransa'da ivedi yargılama usulleri (référés), idari hâkimin uygun zamanda alacağı tedbirlerle, adalet kamu hizmetinden yararlananlara kamu gücü kullanan idare karşısında, etkili ve geçici yargısal koruma sağlamak suretiyle, geleneksel idari yargılama usulünün bu husustaki eksikliklerini gidermeyi hedeflemektedir. Bu kapsamda yargısal emir gibi yeni yetkilerle donatılan idari hâkimin rolünün genişletilmesi eğilimi dikkat çekmektedir. Böylece yargılama ne kadar uzun sürerse sürsün yargılama sonucunda verilecek hukuka uygun hükmü adaletin gerçekleşmesi için yeterli gören tekdüze adalet anlayışı da yerini, hâkimin uyuşmazlığa uygun zamanda müdahalesiyle adaletin somutlaşmasını hedefleyen nitelikli adalet fikrine bırakmaktadır.

Türk idari yargılama hukukunda ise 2014 yılında yürürlüğe giren ivedi yargılama usulü yalnızca belli konularda iptal davasını hızlandırma amacını taşımaktadır. Kişi hak ve menfaatlerine etkili geçici yargısal koruma sağlama gibi bir yönü bulunmayan ivedi yargılama usulü, aynı zamanda kötü kurgusuyla uygulamada birçok yeni soruna yol açmıştır. İvedi yargılama usulüyle hâkimin rolü genişletilmemiş; aksine, yargılamanın niteliği zayıflatılmıştır.

Çalışmada öncelikle yargılama faaliyetinin ve idari yargının amacı incelenerek adalet anlayışındaki değişimler ve geleneksel idari yargılama usulünün bu kapsamdaki eksiklikleri ortaya konulmuştur. Sonrasında Fransız idari yargılama hukukunda geleneksel idari yargılama usulünün eksikliklerini gidermeye yönelik reform süreçleri ve 2000 yılında yapılan reform sonucunda son hâlini alan ivedi yargılama usulü türleri sınıflandırılarak ele alınmıştır. Son olarak Türk idari yargılama hukukundaki ivedi yargılama usulü ile merkezî ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulü; teori, konu, kapsam ve uygulama gibi birçok açıdan çeşitli karşılaştırmalar da yapmak suretiyle incelenmiştir.