Hakkaniyet Kavramı - Hukuki Esneklik Problemi Bağlamında Bir İnceleme

Bu çalışmada, hakkaniyet kavramı, içinde beliren kavram bulutu ve tarihsel olarak onun hukuk sistemlerinde beliriş biçimleri (bir takım simgesel kodlara teknik bir terim olarak girişi ya da yargı pratikleri halinde işleyişi) çerçevesinde incelenecek, hukuk kuramı açısından yeri ve işlevi değerlendirilecektir. Bu vesileyle, hukuk kuramının bugüne kadar belki de en fazla odaklandığı problem üzerine hakkaniyet kavramı dolayımında tekrar düşünüp taşınma fırsatı elde edebileceğiz. Bu problem, yasanın gücü ile yargıcın gücü arasındaki ilişkisellik ve yeri geldiğinde çekişmeden doğar. Bu iki gücün dengesinin sağlanması ve istikrarlı bir biçimde sürdürülmesi, bir ideal olarak tarih boyu beklense de, yine tüm tarih bu ikili arasındaki gerilimlerle doludur. Hakkaniyet, bu konumlanışı itibariyle, çoğunlukla yargıcın gücünün ardındaki itici faktör olarak belirmiştir. Hukukun yaşamın her alanını kuşatabilmesi ve bu anlamda yeterli olabilmesi için, ona esneklik kazandıran insani unsur ve bu yönde bir görev olarak yargıca tevdi edilmiştir; ancak bu düşüncenin ardındakilerin en başında gelen Aristoteles'in de dikkat çektiği ifrat ile tefrit arasında her şeyin makul bir ortasının bulunması gibi, hakkaniyetin de makul bir boyutu ve sınırları olmak zorundadır. Sınırların olmadığı durumlarda bu kez tarih bizlere hukuk ile hakkaniyeti birer karşıt kutup olarak yansıtmaktadır. Bu durumda "hukuk devleti" dediğimiz ideali tekrar tartışmayı gerektiren çokça mesele de gün yüzüne çıkmaktadır. Özetle bu çalışmada, hakkaniyetin hukuki esneklik meydana getiren işlevleri çerçevesinde, felsefi ve tarihsel kaynaklarından hareketle şu bilindik hukuk maksimlerine bağlamsal bir şerh düşülmeye çalışılacaktır: Ius est ars boni et aequii (Hukuk, iyinin ve hakkaniyetin sanatıdır). Summum ius, summa iniura (Tamamıyla hukuk, tamamıyla haksızlıktır).(ARKA KAPAKTAN)

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ
I. KLASİK KAYNAKLARDA HAKKANİYET
1.1. Aristoteles ve Epieikeia Kavramı
1.2. Roma Hukukunda Aequitas Yargısı (Ius Praetorium)
1.3. Skolastik Felsefe, Thomas Aquinas ve 120. Questio

II. ANGLO-SAKSON DÜNYADA HAKKANİYET
2.1. İngiliz Hukukunda Chancery Yargısı ve Hakkaniyet Hukuku (Equity Law)
2.2. Thomas Hobbes'ta Hakkaniyet (Equity) Kavramı
2.3. Lord Kames ve Hakkaniyet İlkeleri

III. KITA HUKUKU VE DÜŞÜNCE DÜNYASINDA HAKKANİYET
3.1. Kıta Filozoflarının Gözünde Hakkaniyet
3.2. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ve 19.yy. Kodlaştırma Çalışmalarında Hakkaniyet Kavramının Kullanımı ve İşlevi
3.3. Türk Hukuk Sisteminde ve Doktrininde Hakkaniyet Kavramı

IV. BİR EK: HAKKANİYETİN KÜRESEL İZLERİ
4.1. Antik Çin'den Modern Çin'e Qing-Li
4.2. İslam Hukukunda Hakkaniyet Tartışmaları: Kıst, İstihsan ve Kaza İlkeleri

V. HUKUKİ MUHAKEME SÜRECİ AÇISINDAN HAKKANİYET
5.1 Doğal Hukukun ve Pratik Aklın Hukuki Muhakemede Tezahürü Olarak Hakkaniyet
5.2 Hukuki Boşluk Problemi ve Takdir Yetkisi Açısından Hakkaniyet
5.2.1. Hukukta Boşluk ve Türleri
5.2.2. Yargıcın Hukuk Yaratması (Geniş Takdir) ve Hakkaniyet
5.2.3. Dar Anlamda Takdir Yetkisi ve Hakkaniyet
5.3 Hukuki Yorum Açısından Hakkaniyet
5.4 Metottan Etiğe: Hüküm Vermenin Etiği Bağlamında Hakkaniyet
5.4.1. Clementia: Merhamet ve İhtimam
5.4.2. Phronesis: Aklıselim Kişinin Yargısı
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME