Devlet, Birey ve Özgürlük 3.BASKI ( GEMALMAZ )

İÇİNDEKİLER

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ ............................................................................................ V

KISALTMALAR .......................................................................................................... VII

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. IX

BÖLÜM 1: BATI DÜŞÜNCESİNDE DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞININ EVRİMİ

I - ANTİK YUNAN VE ROMA'DAN ERKEN MODERN DÖNEME ....................................... 1

A- Eski Yunan ve Roma Uygarlığında Hak Anlayışı .................................................. 1

1-) Platon'dan Stoacı Okula .............................................................................................. 1

a-) Platon ...................................................................................................................... 1

i-) Yönetim biçimleri ve özellikleri ............................................................................ 1

ii-) Yasa yapma ve yasanın niteliği ........................................................................... 8

iii-) Devlet-birey arasında sözleşme ......................................................................... 9

iv-) Söylenceleri sorgulamak .................................................................................. 12

b-) Aristoteles ............................................................................................................. 13

i-) Yönetim biçimleri .............................................................................................. 14

ii-) Devletin varlık sebebi ....................................................................................... 18

iii-) Egemenlik ilişkileri ve yöneticiler ..................................................................... 19

iv-) Evrensel yasa ve adalet .................................................................................... 19

c-) Eski Yunan şehirleri, ekonomi ve kölelik................................................................ 23

i-) Köle sayısı ve emeği ........................................................................................... 23

ii-) Platon düşüncesinde kölelik ............................................................................. 26

iii-) Aristoteles düşüncesinde egemenlik ilişkileri ve kölelik .................................. 26

d-) Eski Yunan toplumunda ve hukukunda kadın, evlilik ve aile ................................. 28

i-) Homeros ............................................................................................................ 29

ii-) Platon'un görüşü .............................................................................................. 34

iii-) Aristoteles'in görüşü ........................................................................................ 42

iv-) Sophokles'in görüşü ......................................................................................... 48

v-) Evlilik, aile kurumu ve boşanma ....................................................................... 53

vi-) Hybris ve zina: Zaleucus, Drakon, Solon ve Gortyn Yasaları ............................ 61

vii-) Nüfus stokunu artırma siyasası ve yurttaşlık düzenlemeleri: Atina, Sparta .... 68

e-) Perikles ve Epikür .................................................................................................. 76

f-) Stoacılık ................................................................................................................. 78

2-) Roma Devleti ve Hak Anlayışı .................................................................................... 80

a-) Cicero .................................................................................................................... 80

b-) Seneca................................................................................................................... 83

c-) Epictetus ve Marcus Aurelius ................................................................................ 85

d-) Evrensel hukuk, insan yapımı hukuk ve kölelik ..................................................... 88

e-) Roma toplumunda ve hukukunda kadın, evlilik ve aile ......................................... 90

i-) Kadının hukuksal statüsü ve Vestal rahibelerinin ayrıcalıkları ........................... 90

ii-) "Familia”nın kapsamı, "patria potestas” ve ölümcül erk "ius vitae necisque” . 96

iii-) Evlilik .............................................................................................................. 102

iv-) Evlenmede teşvikler ve yasaklar .................................................................... 105

v-) Boşanma ve zina: öncesi ve sonrasıyla "Lex Julia de Adulteriis Coercendis” (M.Ö.18)

............................................................................................................... 108

3-) Antik Dünyada Şedit Cezalar ................................................................................... 116

a-) Eski Yunan hukuku ve uygulamasında kovuşturma, yargılama ve cezalar .......... 117

i-) İşkence ve işkenceli sorgulama ........................................................................ 117

ii-) Kafa kesme, hadım etme, recm ve kazığa çakma ........................................... 121

b-) Roma hukuku ve uygulamasında bazı cezalar ..................................................... 125

B- Ortaçağ'da Devlet, Toplum ve Birey: Çözülmeler, Dönüşmeler ..................... 129

1-) Orta Çağın Genel Özellikleri..................................................................................... 129

a-) Orta Çağda Olgusal ve Düşünsel Dönüşüm ......................................................... 129

i-) Feodal düzen ve toplum .................................................................................. 129

ii-) Dinsel erk-seküler erk çatışması ve siyasal gelişmeler .................................... 131

iii-) Ortaçağ'da kadın, evlilik ve aile kurumu ........................................................ 136

b-) Magna Carta (1215): Niteliği ve Kapsamı ............................................................ 142

2-) Köylü Ayaklanmaları ................................................................................................ 149

a-) Flaman Köylü Ayaklanması (1323-1328) ............................................................. 150

b-) İngiliz Köylü Ayaklanması (1381) ve Ayaklanan Köylülerin Dilekçesi (1549) ....... 150

c-) Alman Köylülerinin Ayaklanması (1525) .............................................................. 155

i-) Alman köylü ayaklanmasının art alanı ............................................................. 155

ii-) Alman Köylülerinin Talepleri (On-iki Madde) (1525) ...................................... 158

iii-) Luther'in tepkisi: "Svabya Köylülüğünün On-iki Maddesi Hakkında Barış için Muhtıra” (Mayıs 1525)

......................................................................................... 164

iv-) Luther'in tepkisi: "Cani ve Yağmacı Köylü Sürülerine Karşı” Risale (1525) .... 167

II – ERKEN MODERN DÖNEMDEN SANAYI DEVRİMİNE ............................................ 169

A- Olgular ve Düşünceler .................................................................................... 169

1-) Erken Modern Dönemin Cadı Avı Vahşeti ............................................................... 169

a-) Giriş ..................................................................................................................... 169

b-) "Malleus Malificarum”/"Cadılara Çekiç” ve Etkileri ............................................ 171

c-) Yargısal işkence ve cadılara uygulanması ............................................................ 174

d-) Cadı ve cadılık inancını kökleştirmede Reformcuların rolü ................................. 178

e-) Cadılar için standart infaz yöntemi: yakarak öldürme ........................................ 180

i-) Teori ................................................................................................................ 180

ii-) Pratik .............................................................................................................. 182

f-) Felsefi kuşkuculuğun belirmesi ve cadılık inanışının sorgulanması ...................... 186

2-) Rönesans, Hümanizm ve Reform: Aklın ve Bireyin Yükselişi ................................... 190

a-) Reform Süreci ve Etkileri ..................................................................................... 190

i-) Augsburg Dinsel Barışı (1555) .......................................................................... 192

ii-) Nantes Fermanı (1598) ve Nantes Fermanının geri alınması (1685)............... 193

b-) Rönesans ve Etkileri ............................................................................................ 196

3-) Ütopyacılar .............................................................................................................. 201

a-) Roterdamlı Erasmus ............................................................................................ 201

b-) Thomas More ...................................................................................................... 203

c-) Tommasa Campanella ......................................................................................... 205

4-) İspanyol Düşünürleri: Vitoria ve Suarez................................................................... 206

5-) Hugo Grotius ........................................................................................................... 208

6-) Thomas Hobbes ....................................................................................................... 209

7-) John Locke ............................................................................................................... 210

a-) Doğa durumu ve bu halde insanın hakları........................................................... 210

b-) Mülkiyet .............................................................................................................. 212

c-) Uygar/siyasal toplum/devlet ve buna geçiş ve sözleşme .................................... 214

d-) İktidarın bölüşümü, kullanımı ve sınırı ................................................................ 217

e-) Hoşgörü ............................................................................................................... 222

8-) Montesquieu ve Voltaire ......................................................................................... 223

a-) Montesquieu ....................................................................................................... 223

b-) Voltaire ............................................................................................................... 226

9-) J. J. Rousseau ........................................................................................................... 228

a-) Doğa durumu, mülkiyet ve eşitlik ....................................................................... 229

b-) Toplum sözleşmesi .............................................................................................. 235

c-) Yönetim biçimleri ................................................................................................ 239

d-) Laiklik ve hoşgörü ............................................................................................... 242

e-) Eğitim üzerine ..................................................................................................... 243

10-) Thomas Paine ........................................................................................................ 244

B- Düşünce ve Eylemin, Hukuksal-Siyasal Alanda Yansımaları ............................ 247

1-) İngiltere'de 17. ve 18. Yüzyıl Belgelerinden Örnekler.............................................. 247

a-) Kral James I'in 1603 ve 1609 yıllarında Parlamentoda yaptığı konuşma ............. 247

b-) Haklar Dilekçesi (1628) ....................................................................................... 250

c-) Kral Charles I'in yargılanıp ölüm cezasına mahkum ve infaz edilmesi (1649) ...... 251

d-) Habeas Corpus Act (1679) .................................................................................. 253

e-) Haklar Bildirisi (1689) .......................................................................................... 253

f-) İhanet Suçu Yargılaması Yasası (1696) ................................................................. 255

g-) Act of Settlement (1701) ..................................................................................... 255

2-) Amerika'da Öncü Nitelikli 18. Yüzyıl Belgeleri ......................................................... 256

a-) Haklar Bildirisi (1765) .......................................................................................... 256

b-) Virginia Haklar Bildirisi (1776) ............................................................................. 258

c-) Mecklenburg Bağımsızlık Bildirisi (1775) ve Amerikan Bağımsızlık

Bildirisi (1776) .................................................................................................... 260

d-) Pennsylvania Anayasası (1776) ve Massachusetts Anayasası (1780) .................. 263

e-) ABD Anayasası (1787) ......................................................................................... 265

i-) Anayasanın kabul edilmesi .............................................................................. 265

ii-) 1787 Anayasasında devletin organları ve erkler ayrılığı ................................. 267

iii-) ABD Yüksek Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimi yolunu açması ... 268

iv-) 1787 Anayasasında bireysel haklar hiç mi yoktu? ......................................... 273

v-) 1787 Anayasasında uluslararası andlaşmalar da ülkenin üstün hukukuna dahildir

................................................................................................................. 274

vi-) 1787 Anayasasına haklar listesinin eklenmesi (1791) .................................... 275

3-) Kıta Avrupa'sında Öncü Belgeler ............................................................................. 276

a-) İsveç Birlik ve Güvenlik Yasası (1789) .................................................................. 276

b-) Polonya Anayasası (1791) ................................................................................... 277

c-) Prusya Genel Kodu (1791) ................................................................................... 282

d-) Fransa'da 18. Yüzyıl Belgelerinden Örnekler ...................................................... 283

i-) Paris Parlamentosunun 03/05/1788 tarihli Bildirisi ......................................... 283

ii-) Feodal Sistemin İlgası Kararnamesi (1789) ..................................................... 284

iii-) İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1789) ......................................................... 288

iv-) "İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi” (1789) ile "Kadının ve Kadın Yurttaşın

Hakları Bildirisi”nin (1791) karşılaştırılması ......................................................... 290

v-) Fransa Anayasaları (1791 ve 1793) ................................................................. 297

4-) 19. Yüzyıl Erken Dönem Anayasaları ....................................................................... 299

a-) İspanya/Cadiz Anayasası (1812) .......................................................................... 299

b-) Norveç Anayasası (1814) ve Hollanda Anayasası (1815) ..................................... 301

c-) Belçika Anayasası (1831) ..................................................................................... 302

d-) Prusya Anayasası (1851) ..................................................................................... 303

C- Burjuvazinin Hakları - İnsan Hakları ................................................................ 304

1-) Hakların Temeli Olarak Mülkiyet Hakkı ................................................................... 305

2-) Burjuva Sınıfı İçin Geçerli Haklar: Seçme Hakkı – Mülkiyet İlişkisi ................................. 305

3-) Cinsiyet Ayrımcı ya da Erkek Egemen Anlayışı Yansıtan Haklar ............................... 309

4-) Belli Toplumsal Kesimlerin Dışlanması .................................................................... 310

5-) Hakların Evrenselliği Temasının ya da Yanılsamasının Üretilmesi ........................... 311

6-) Ara Sonuç: Kazanımların Anlamı .............................................................................. 312

D- Hak Bildirileri - Anayasalar: Etkileşim ve Dönüştürme ................................... 312

1-) Osmanlı Belgelerinde Bu Sürecin Saptanması ......................................................... 312

2-) Mülkiyet, Cinsiyet ve Yaş Unsurları Bakımından Osmanlı ve Cumhuriyet Seçim Mevzuatı

....................................................................................................................... 316

a-) Osmanlı dönemi mevzuatı .................................................................................. 317

b-) Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde mahalli seçimler: Belediye seçimleri

mevzuatı ............................................................................................................. 320

c-) Cumhuriyet döneminde mahalli seçimler: Köy muhtar ve ihtiyar heyeti

seçimleri mevzuatı .............................................................................................. 322

d-) Şehir ve kasabalarda mahalle muhtar ve ihtiyar heyeti seçimleri mevzuatı ....... 325

e-) İl Genel Meclisi seçimleri mevzuatı ..................................................................... 326

f-) Cumhuriyet döneminde genel seçimler: milletvekili seçimi mevzuatı ................. 328

i-) Milletvekili seçme yaşı meselesi ...................................................................... 331

ii-) Milletvekili seçilme yaşı meselesi ................................................................... 332

iii-) TBMM'de kadın temsilci sayısı ve yüzdeleri .................................................. 332

III - SANAYİ DEVRİMİNDEN ERKEN 20. YÜZYILA: İŞÇİ SINIFININ VE İKİNCİ KUŞAK

HAKLARIN YÜKSELİŞİ VE ANAYASALAR ......................................................... 334

A- Sanayi Devrimi, İşçi Sınıfının ve İstemlerinin Belirginleşmesi ......................... 334

1-) Sanayi Devrimi ve Sosyal, Siyasal ve Hukuksal Yansıması ........................................ 334

2-) Robert Owen: "Britanya'nın İşveren Fabrikatörlerine Mektup” (1818) .................. 336

3-) Sanayi devrimi döneminde İngiltere'de çalışma şartları, çocuk istihdamı ............... 338

a-) 19. yüzyıl İngiliz dokuma sanayinde çocuk işçiler ................................................ 338

b-) Fabrikalarda çalışma şartları ve çocukların çalıştırılması (Çocuk Çalıştırma

Komite Raporu, 1832) ............................................................................................. 338

c-) Fabrika Yasaları (1802, 1833 ve 1844): çocuk istihdamı, asgari çalışma yaşı ve

çalışma süresi dahil, genel olarak çalışma koşulları ............................................. 339

i-) 1802 tarihli ilk Fabrika Yasası ........................................................................... 340

ii-) 1833 tarihli Fabrika Yasası .............................................................................. 341

iii-) 1844 tarihli Fabrika Yasası ............................................................................. 344

d-) Madenlerde çalışma şartları ve çocukların çalıştırılması (Madenlerde Kadın ve Çocuk Çalıştırma Komisyon Raporu, 1842)

............................................................... 346

e-) Kömür Madenleri Yasası (1842): çocuk istihdamı, asgari çalışma yaşı ve çalışma süresi

........................................................................................................................ 347

f-) Makine kırıcılığı eylemleri .................................................................................... 347

4-) İngiltere'de işçi taleplerinin siyasal taleplere evrilmesi ve düzenlemeler ...................... 350

a-) Reform Kanunu (1832) ........................................................................................ 350

b-) Halkın Bildirisi/Dilekçesi (1838) .......................................................................... 351

5-) Fransa'da Geçici Hükümetin Çıkardığı İşçi Kararnamesi (1848) ............................... 352

B- 1848 Devrimi, Anayasacılık Devinimi ve Sosyal Hakların Anayasallaşması ..... 352

1-) 1848 Fransa Anayasası ............................................................................................ 353

2-) 1848 Frankfurt/(Alman) Anayasası .......................................................................... 353

a-) Devletin yapılandırılması ..................................................................................... 354

b-) Haklar ve özgürlükler .......................................................................................... 355

c-) 1848 Anayasasının akıbeti ................................................................................... 357

3-) 1848 İsviçre Anayasası ............................................................................................. 358

a-) Devletin organları ............................................................................................... 359

b-) Anayasanın değiştirilmesi (1848, 1874 ve 1891 düzenlemeleri karşılaştırmalı olarak)

...................................................................................................................... 362

c-) Haklar ve özgürlükler ........................................................................................... 364

4-) 1848 İtalya Anayasası .............................................................................................. 365

C- 1848 Devrimi Sonrasında Ulusal ve Uluslararası Düzlemde Siyasal ve

Hukuksal Gelişmeler ....................................................................................... 365

1-) Genel tespitler ......................................................................................................... 365

2-) 1871 Alman İmparatorluk Anayasası ....................................................................... 367

3-) 1874 İsviçre Anayasası ............................................................................................. 368

IV - LATİN AMERİKA'DAKİ GELİŞMELER ................................................................... 371

A- Sömürgeleştirme Olgusunun Belirleyiciliği ve Pan-Amerikanizm ................... 371

1-) Sömürgeleştirme Olgusunun Belirleyiciliği .............................................................. 371

2-) Pan-Amerikanizmin Erken Evreleri .......................................................................... 373

B- Latin Amerika 19. Yüzyıl Anayasacılığı ve Yasalar ........................................... 375

1-) 19. Yüzyıl Latin Amerika Anayasacılığının Genel Özellikleri ..................................... 375

2-) 19. Yüzyıl Latin Amerika Anayasalarından Örnekler ................................................ 379

a-) 1826 Bolivya Anayasası ....................................................................................... 379

b-) 1833 Şili Anayasası .............................................................................................. 381

c-) 1853 Arjantin Anayasası ...................................................................................... 382

d-) 1857 Meksika Anayasası ..................................................................................... 383

3-) 19. Yüzyıl Latin Amerikasında Yasa Çıkarma Etkinliklerinden Örnekler ................... 385

V – 20. YÜZYIL ANAYASACILIĞINDA BAŞLICA UNSURLAR ........................................ 386

A- 20. Yüzyılın Başında İkinci Kuşak Hakları Kurumsallaştıran Anayasalar .......... 386

1-) 1917 Meksika Anayasası ve Etkileri ......................................................................... 386

a-) Devletin yapılandırılması ..................................................................................... 386

b-) Klasik haklar ........................................................................................................ 387

c-) Ekonomik ve sosyal haklar .................................................................................. 391

d-) Laik Anayasa ....................................................................................................... 393

e-) 1917 Meksika Anayasasının etkileri .................................................................... 394

2-) 1919 Weimar Anayasası ve Etkileri ......................................................................... 395

a-) Devletin organları ve erkin bölüşümü ................................................................. 396

b-) Laik devlet ve dini özgürlükler ............................................................................ 397

c-) Eşitlik ilkesi ve görünümleri ................................................................................. 397

d-) Klasik haklar ........................................................................................................ 398

e-) Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar .................................................................... 399

f-) Evrensel asgari sosyal hakları güvence altına almaya yönelik uluslararası belge hazırlanması için girişimde bulunma

taahhüdü ........................................................ 403

g-) 1919 Weimar Anayasasının etkileri ..................................................................... 405

3-) 1920 Estonya Anayasası .......................................................................................... 405

B- 20. Yüzyıl Liberal Burjuva Anayasalarında Ortak Özellikler ............................ 406

1-) Haklar Listesinin Yeri ve Kapsamı ............................................................................ 407

2-) Hakların Kayıtlanması ve Olağan-Olağanüstü Rejim İkiciliğinin Benimsenmesi ....... 409

3-) Anayasanın Üstünlüğü - Bağlayıcılığı İlkesi ve Güçler Ayrılığı ile Yargısal Denetim .. 410

C- Anayasaların Görünmeyen Arka Yüzü: Ordunun Rolü ve Darbeler ................ 411

BÖLÜM 2: MARXİST/SOSYALİST ÖĞRETİ VE HUKUKTA DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK

I - MARXİST İNSAN HAKLARI ANLAYIŞININ KURAMSAL TEMELLERİ ................................ 413

II - MARXİST/SOSYALİST HUKUK ÖĞRETİSİNDE İNSAN HAKLARI .............................. 418

A- Sosyalist Hukuk Öğretisinin İnsan Haklarını Temellendirmesi ........................ 418

B- Bir Karşılaştırma Denemesi: Sosyalist ve Burjuva İnsan Hakları Anlayışları .... 421

1-) Hakların Kökeni ve Kaynağı ..................................................................................... 421

2-) Bildiriler ile İleri Sürülen Savın Niteliği..................................................................... 422

3-) Eşitlik Savındaki Yanılsama ve Hakların Sunuluş Biçemi .......................................... 422

4-) Haklar - Ödevler Bütünselliği ................................................................................... 422

5-) İlkede Bütünleşme, Yöntemde Ayrılma ................................................................... 423

III - SOSYALİST DEVLET DENEYİMİ: 20. YÜZYILIN İLK YARISINDA SSCB ..................... 424

A- Rusya'daki Gelişmeler ve Rusya Anayasası (1906) ......................................... 424

1-) Rusya'nın Batılılaşması ............................................................................................ 424

a-) 17. Yüzyılın Sonundan 19. Yüzyılın İlk Yarısına .................................................... 424

b-) 19. Yüzyılın İkinci Yarısı: Serfliğin Kaldırılması (1861) .......................................... 425

c-) Çar Alexander III ve Nikola II: Reformlardan geri dönüş, işçi grevleri ve şiddet yoluyla bastırılması

................................................................................................... 430

d-) 1906 Anayasasına doğru: Ekim 1905 fermanı ve Aralık 1905 Duma için seçim kanunu

..................................................................................................................... 431

2-) Rusya İmparatorluk Anayasası (1906) ..................................................................... 433

a-) Devletin temel organları ve birbirleriyle ilişkileri ................................................ 433

b-) Rus tebaasının hakları ve ödevleri ...................................................................... 435

3-) 1906 -1917 arasındaki gelişmeler ............................................................................ 437

B- 1917 Sosyalist Devrimi ve Devrim Sonrası Bildirileri ...................................... 439

1-) Barış Üzerine Sovyetler İkinci Kongresi Kararnamesi (1917) ................................... 439

2-) Rusya Halklarının Hakları Bildirisi (1917) ................................................................. 440

3-) Emekçi ve Sömürülen Halkın Hakları Bildirisi (1918) ............................................... 440

C- 1918 ve 1924 Anayasaları ve Diğer Temel Yasalar ......................................... 441

1-) Rus Sosyalist Federal Sovyet Cumhuriyeti Anayasası (1918) ................................... 441

2-) SSCB Anayasası (1924) ............................................................................................. 443

3-) Diğer Yasalar ve Kurumsallaşma .............................................................................. 444

D-) SSCB Anayasası (1936) .................................................................................. 445

IV - 1949-1989 DÖNEMİNDE SOSYALİST DEVLET ANAYASALARI VE GELİŞMELER .... 448

A- Sosyalist Devletler Anayasaları ....................................................................... 448

1-) Avrupa'daki Sosyalist Devletler Anayasalarından Örnekler ..................................... 448

a-) 1949 ve 1972 Macaristan Anayasaları ................................................................ 449

b-) 1948 ve 1960 Çekoslovakya Anayasaları............................................................. 450

c-) 1947 ve 1971 Bulgaristan Anayasaları ................................................................. 450

2-) SSCB Anayasası (1977) ve 1988-1990 Evresi Değişiklikleri ...................................... 451

a-) 1977 SSCB Anayasasının Hazırlanması ve Kapsamı ............................................. 451

b-) 1977 Anayasasında Yapılan Değişiklikler (1988-1990) ........................................ 454

3-) Asya ve Amerika'daki Sosyalist Devletler Anayasalarından Örnekler ...................... 456

a-) 1978 Çin Anayasası ............................................................................................. 456

b-) 1976 Küba Anayasası .......................................................................................... 457

c-) 1986 Nikaragua Anayasası ................................................................................... 458

B- Sosyalist Devletlerin Anayasalarında Temel Özellikler ................................... 458

1-) SSCB Anayasaları, Halk Cumhuriyetleri Anayasalarına Model Olmuştur ................. 458

2-) Haklar Listesi ve Haklar - Ödevler Bütünselliği ........................................................ 459

3-) Hakların Kullanımının Genel Çerçevesi ve Anayasal Hakların Korunmasına Farklı Yaklaşım

........................................................................................................................ 461

4-) Tek - Partili Siyasal Modelin Kurumsallaştırılması, Savunulması ve İnsan Hakları ... 463

V – SOSYALİZMDEN LİBERALİZME GEÇİŞ: AVRUPA'DA 1990-1993 DÖNEMİ

ANAYASALARI .................................................................................................... 467

A- Balkanlar ve Orta Avrupa'da Yeni Anayasalar ................................................ 467

1-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) .............................................................. 467

2-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) ................................................................. 468

3-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) .............................................................. 469

4-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) ve Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992).......... 470

a-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) ...................................................................... 471

b-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) ................................................................. 472

5-) Macaristan Cumhuriyeti Anayasası (1990) .............................................................. 473

6-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) ................................................................... 474

B- Doğu Avrupa'da Yeni Anayasalar .................................................................... 475

1-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) ................................................................... 475

2-) Rusya Federasyonu Anayasası (1993) ..................................................................... 477

C- Avrupa'daki Yeni Anayasalarda Anayasa Uygunluk Denetimi ve Siyasi Parti Kapatma

.............................................................................................................. 478

1-) AYM'nin Kompozisyonu, Yetkileri ve Anayasaya Uygunluk Denetimi ..................... 478

a-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) ......................................................... 478

b-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) ............................................................ 479

c-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) .......................................................... 480

d-) Slovenya Cumhuriyeti Anayasası (1991) ............................................................. 481

e-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992)...................................................................... 482

f-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) .................................................................. 482

g-) Macaristan Cumhuriyeti Anayasası (1990) .......................................................... 483

h-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) .............................................................. 484

i-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) ................................................................ 484

2-) Siyasi Parti Kapatma ................................................................................................ 486

a-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) ......................................................... 486

b-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) ............................................................ 486

c-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) .......................................................... 487

d-) Slovenya Cumhuriyeti Anayasası (1991) ............................................................. 487

e-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992)...................................................................... 487

f-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) .................................................................. 487

g-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) ............................................................... 488

h-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) ............................................................... 488

BÖLÜM 3: GELENEKSEL KÜLTÜR ÇEVRELERİNDE DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK

I - GELENEKSEL KÜLTÜR ÇEVRELERİNİN İNSAN HAKLARI ANLAYIŞI BAKIMINDAN

ORTAK PAYDALARI ............................................................................................... 489

II - ASYA'DAKİ BAŞLICA KÜLTÜR ÇEVRELERİ ............................................................... 491

A- Çin Kültür Çevresi ........................................................................................... 492

1-) Feodalite ve İmparatorluk Dönemlerinde Hukuksal-Siyasal Sistem ........................ 492

2-) Konfüçyüs'ten Wang An-şı'ye (M.Ö. 500'lerden - M.S. 11. Yüzyıla) Geleneksel Çin Düşüncesinde Evrilme

.................................................................................................. 493

a-) Konfüçyüs (M.Ö. 551-479) .................................................................................. 493

b-) Mensiyüs (İ. Ö. 372-289) ..................................................................................... 496

c-) Yönetme Erkinin Temeli ve Çerçevesine İlişkin Genel Değerlendirme ................ 499

3-) Çin'in Batıya Açılması .............................................................................................. 502

4-) 20. Yüzyılın İlk Yarısında Çin'de Anayasacılık Hareketi ........................................... 502

a-) Anayasa İlkeleri (1908) ........................................................................................ 502

b-) Çin Geçici Anayasası (1912) ................................................................................ 503

c-) Çin Geçici Anayasası (1931) ................................................................................. 504

d-) Çin Cumhuriyeti Anayasası (1947) ...................................................................... 504

B- Japon Kültür Çevresi ....................................................................................... 506

1-) Geleneksel Japon Kültüründe Hakkın Temellendirilişi ............................................. 506

2-) 1889 Japonya Anayasası ve Taisho Demokrasisi (1912-1926) ................................. 507

a-) Meiji Restorasyonu ve Japonya Anayasası (1889) ............................................... 507

b-) Taisho Demokrasisi ............................................................................................. 510

C- Hint Kültür Çevresi .......................................................................................... 510

1-) Eski Hint Uygarlığı, Hinduizm Öğretisi, Kast Sistemi ve İnsan Hakları ............................ 510

2-) Buda Öğretisi ........................................................................................................... 515

3-) 20. Yüzyılın İlk Yarısında Gelişmeler ........................................................................ 516

III - İSLAM ÖĞRETİ VE UYGULAMASI ........................................................................... 517

A- İslam'ın İnsan Hakları Anlayışı ve Modern İnsan Hakları Öğretisi

ile Bütünleştiği Görüşü ....................................................................................... 520

1-) İslami Kaynaklardaki İlkelerin ve Hakların Saptanması ve Modern

Belgelerdekilerle Karşılaştırılması ................................................................................. 520

2-) Genel Değerlendirme .............................................................................................. 523

B- İslam'ın İnsan Hakları Anlayışının Modern İnsan Hakları Öğretisi ile Bütünleşmediği Görüşü

...................................................................................... 524

1-) Eşitliksizci ve Ayrımcı Temellendirme ...................................................................... 524

2-) Eşitliksizci, Ayrımcı ve Baskıcı Uygulama ................................................................. 530

3-) İslam Dünyası Devletlerinde Anayasalar ve Uygulama ............................................ 533

IV - AFRİKA KÜLTÜR ÇEVRESİ ................................................................................... 535

A- Bireyin Temellendirilişi ve Siyasal Sistemin Ana Özellikleri ............................ 535

B- Geleneksel Afrika Kültüründe ve Hukukunda İnsan Hakları ........................... 537

C- Sömürgecilik Evresinden 20. Yüzyıla ............................................................... 539

D- Afrika Devletlerinde Anayasalar ..................................................................... 544

BÖLÜM 4: 20. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE BÖLGESEL VE ULUSLARARASI DÜZLEMDE GELİŞMELER

I - BÖLGESEL DÜZEYDE ÖRGÜTLENME SÜRECİ VE İNSAN HAKLARI ......................... 547

A- Latin Amerika'da Bölgesel Örgütlenme .......................................................... 547

B- Orta Amerika Adalet Divanı (1907) ................................................................. 550

II - ULUSLARARASI HUKUKTA BİREYİN BELİRMESİ VE MİLLETLER CEMİYETİ (1920) ...... 555

A- Uluslararası Hukukta Birey ............................................................................. 555

B- Milletler Cemiyeti (1920) ve Kellog Paktı (1928) ............................................ 558

1-) Milletler Cemiyeti Misakı ve Türkiye'nin Milletler Cemiyeti Misakı'na Katılması .... 558

2-) "Uluslararası Daimi Adalet Divanı”, Divan Statüsü ve Değişiklikleri ve Türkiye'nin Divan Statüsü Protokolüne Katılması

............................................................................ 563

3-) "Kellogg Paktı” (1928) ve Türkiye ............................................................................ 568

C- Uzmanlık Birimlerinin Katkıları ve "Uluslararası İnsan Hakları

Bildirisi” (1929) ............................................................................................... 570

III - BAZI SPESİFİK HAKLAR BAĞLAMINDA GELİŞMELER ........................................... 572

A- Azınlıkların Korunması .................................................................................... 572

1-) Azınlıkların Korunmasına İlişkin Başlıca Andlaşmalar (Westphalia

Andlaşmalarından Milletler Cemiyetine) .............................................................. 572

2-) 24/07/1923 Tarihinde İmzalanan "Lozan Andlaşması”nda Azınlıkların Korunması Hükümleri

..................................................................................................................... 575

3-) Azınlıkların Korunmasının Kapsamı ......................................................................... 579

B- Kölelik ve Kaldırılmasına Yönelik Girişimler .................................................... 581

1-) Kölelik ve Köle Ticareti Olgusu ................................................................................ 581

a-) Yeni Dünyada kölelik: kapsamı ve kurumsallaştırılması ...................................... 581

i-) Şeker ve kahve üretimi alanlarında emek gücü gereksinimi ve kitlesel

köleleştirme ...................................................................................................... 581

ii-) Yeni Dünyaya getirilen köleler ve demografik dönüşüm ................................ 582

iii-) Kölelere ilişkin yasalar ................................................................................... 587

iv-) ABD'de kölelik ................................................................................................ 588

v-) Köleliğe karşı ayaklanmalar ............................................................................ 592

b-) Ulusal Düzlemde Köleliğin Kaldırılmasına Yönelik Girişimler .............................. 593

c-) Osmanlı Devleti'nde Kölelik, Köle Ticareti ve Köleliğin Kaldırılması .................... 596

i-) Osmanlı Devleti'nde kölelik kurumu ................................................................ 597

ii-) Gayrimüslimlerin köle edinmesi ..................................................................... 600

iii-) Yavaş ve gönülsüz bir süreç: Osmanlı Devleti'nde köleliğin kaldırılması ve düzenlemeler

....................................................................................................... 602

2-) Kölelik ve Köle Ticareti Olgusuna Yaklaşımlardan Örnekler .................................... 608

a-) Kölelik kurumunu meşrulaştıran düşünürler ve görüşler .................................... 608

b-) Kölelik kurumunun meşru olmadığını savunan düşünürler ve görüşler .............. 611

3-) 19. Yüzyılda Uluslararası Andlaşmalarla Köleliğin Kaldırılması Girişimleri ............... 617

C- Yaşam Hakkı-Ölüm Cezası Sorunu .................................................................. 618

1-) Ölüm Cezası Sorununa Yaklaşımdan Örnekler ......................................................... 618

2-) Ulusal Düzenlemelerde Yaşam Hakkı ve Ölüm Cezası ............................................. 622

a-) İngiltere ve ABD .................................................................................................. 622

b-) Fransa ................................................................................................................. 627

c-) Ölüm Cezasının Kaldırılması Sürecinin İvme Kazanması ...................................... 629

d-) Osmanlı Hukukunda ve Uygulamasında Ölüm Cezası ve İşkence ....................... 631

i-) Mevzuat ........................................................................................................... 631

ii-) İşkenceyle birleşen ölüm cezaları ................................................................... 633

iii-) Aleni infaz ve teşhir ....................................................................................... 636

iv-) Kadınlara uygulanan ölüm cezası ve işkence ................................................. 637

3-) Sosyalist Devlet Modeli Örneği Olarak SSCB'de (1917-1989) ve ardılı Rusya Federasyonu'nda Ölüm Cezası Sorunu

......................................................................... 639

4-) Ulusalüstü Belgelerde Yaşam Hakkının Tanınması ve Ölüm Cezasının

Yasaklanması ............................................................................................................ 644

a-) Genel Nitelikli Belgelerde Yaşam Hakkı ............................................................... 644

b-) Ölüm Cezasının Kaldırılmasına Özgülenen Belgeler ............................................ 646

BÖLÜM 5: MODERN İNSAN HAKLARI KAVRAMI

I - İNSAN HAKLARI KAVRAMINA İLİŞKİN BELİRLEMELER ................................................ 649

A- İçeriği Belirlemeyi Güçleştiren Başlıca Sorunlar ............................................. 649

1-) Genişleme ya da Enflasyon Sorunu ......................................................................... 650

2-) Egemenin Tek Yanlı Dayatması ve Çifte Standartlı Yaklaşım Sorunu ....................... 650

3-) Çok-boyutluluk ve Terimler Birlikteliğinden Kaynaklanan Sorun............................. 653

B- İçeriği Belirlemeyi Kolaylaştırmak Üzere Alan Sınırlama Girişimi ................... 654

1-) Hukuk Disiplini Ekseninde Özgürlük ve Hak ............................................................. 655

2-) Haklara İlişkin Bazı Sınıflamalar ............................................................................... 661

a-) Pozitif Haklar-Negatif Haklar Sınıflaması ............................................................. 661

b-) Yasal Haklar-Moral Haklar Sınıflaması ................................................................ 662

c-) Hakların Konularına Göre Sınıflanması ................................................................ 663

d-) Hakların Öznelerine Göre Sınıflanması ............................................................... 664

e-) Hakların Sınırlandırılmalarına Göre Sınıflanması ................................................. 665

f-) Hakların Olağan-Olağanüstü Rejime Göre Sınıflanması ....................................... 666

II - HUKUK KAVRAMI OLARAK İNSAN HAKLARI ........................................................ 666

A- Ulusal Hukuk Öğretisinden Yaklaşım Örnekleri .............................................. 667

B- Uluslararası Doktrinden Örnekler ................................................................... 669

BÖLÜM 6 : İNSAN HAKLARININ TEMELLENDİRİLMESİ

I - TEMELLENDİRME-KİMLEMEDE UNSURLAR ......................................................... 675

A- İnsan Haklarının Temellendirilmesinde Başlıca Veriler................................... 675

1-) İnsan Hakları Tarihsel Gelişmenin Ürünüdür ........................................................... 675

2-) Dinamik İçeriğe Sahiptir .......................................................................................... 676

B- Bilimsel-Teknolojik İlerleme ve İnsan Hakları Anlayışı İlişkisi ......................... 677

II – KÜLTÜREL GÖRECELİK VE KÜLTÜREL ÇOĞULCULUK .......................................... 680

A- İnsan Hakları Anlayışında Tekelciliğin Panzehiri: Kültürel Çoğulculuk ............ 680

B- Kültürel Çoğulculuk-Kültürel Görecelik ........................................................... 684

C- Bir Tema Olarak Evrensellik ............................................................................ 685

D- İnsan Haklarını Temellendirmede "İnsanın Yapabilirlikleri Gücü”nden "İnsan Onuru”na Geçiş

................................................................................................... 688

E- İnsan Haklarını Kimleme Denemesi ................................................................ 690

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 693