Danıştay Kararlarında Hükümet Tasarrufları Bağlamında Yüksek Yönetim İşlemleri

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ...................................................................................................................... İİİ

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. V

KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................................................ IX

GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

1. YÜKSEK YÖNETİM İŞLEMLERİNİN YARGI YOLUYLA DENETİMİ ............. 9

1.1. Yüksek Yönetim İşlemleri Kavramı ................................................................. 9

1.2. İdari Fonksiyon İçerisindeki İşlemlerin Tetkiki: İdarenin Takdir Yetkisinin Yargı Yoluyla Denetimi ................................................................................. 13

1.2.1. İdarenin İşlemlerinin Anatomisi: İdari Fonksiyona Dahil Olan İşlemlerin Tespiti ................................................................................ 13

1.2.2. İdarenin İşlemlerinin Yargı Yoluyla Denetiminin Sınırı ..................... 22

1.2.3. İdareye Takdir Yetkisi Veren Kanun Hükmünün Yorumlanması ...... 27

1.2.3.1. Yasamanın Üstünlüğü İlkesi ................................................. 27

1.2.3.2. İdari Yorum ........................................................................... 31

1.2.4. İngiltere’de İdarenin Takdir Yetkisinin Yargı Yoluyla Denetimi ...... 33

1.2.5. Amerika’da İdarenin Takdir Yetkisinin Yargı Yoluyla Denetimi ...... 39

1.2.6. Türk ve Fransız Hukukunda İdarenin İşlemlerinin Yargı Yoluyla Denetimi ............................................................................................. 48

1.2.6.1. Türk ve Fransız Hukukunda İdarenin İşleminin Dayanağı Olan Kanun Hükmünün Yorumlanması: Yasama Yorumu Yönteminden Anayasa Yargısının Kurulmasına ................... 49

1.2.6.2.Türk ve Fransız Hukukunda İdarenin Takdir Yetkisi: İdarenin İşlemlerinin Sebep, Konu ve Amaç Yönünden Hukukiliğinin İncelenmesi .................................................... 55

1.3. Hükümet Fonksiyonu İçerisindeki İşlemlere Biçilen Değer: Hükümet Tasarrufları Kuramı........................................................................................ 73

1.3.1. Hükümet Tasarrufu Kuramı ................................................................ 73

1.3.2. Hükümet Tasarrufu Kuramının Doğuşuyla İlişkilendirilebilecek İlkeler .................................................................................................. 79

1.3.3 Hikmet-i Hükümet (Devlet Aklı) Anlayışının Dönüşümünün Hükümet Tasarrufları Kuramına Olan Etkisi ...................................... 84

1.3.4. Devletin Hakimiyet Hakkına Dair Görüşlerin Hükümet Tasarrufları Kuramı Bağlamında Değerlendirilmesi .......................... 88

1.3.5. Hükümet Tasarruflarının Fransa’daki Doğuşu ve Gelişimi ................. 92

1.3.6. Kraliyet İmtiyazları (The Royal Prerogative): Birleşik Krallık Örneği ............................................................................................... 102

1.3.7. Politik Sorun Doktrini (Political Question Doctrine): Amerika Örneği ............................................................................................... 104

1.3.8. Hükümet Tasarruflarının ve Yüksek Yönetim İşlemlerine Konu İşlemlerin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Değerlendirilmesi ............................................................................. 110

İKİNCİ BÖLÜM

2. 1868-1961 YILLARI ARASINDAKİ ŞURAYI DEVLET (DANIŞTAY) KARARLARININ İNCELENMESİ ..................................................................... 121

2.1. 1924 Anayasası’nın Kabulünden Önceki Dönemde (1868-1924) Şurayı Devlet’in Yargı Yoluyla Denetimine Dair Değerlendirme .......................... 123

2.2. 1924 Anayasası Döneminde Danıştay Tarafından Kabul Edilen Hükümet Tasarrufu Örnekleri ...................................................................................... 129

2.2.1. Mukabele-i Bil Misil Kararları .......................................................... 132

2.2.2. İskân Kanununun Uygulanmasından Doğan Kararlar ....................... 143

2.2.3. Vatandaşlıkla İlgili Çeşitli Muamelelere İlişkin Kararlar .................. 152

2.2.4. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesi Kararları........................................ 168

2.2.5. Sıkıyönetim İlanından Doğan Kararlar .............................................. 172

2.2.6. Suçluların İadesi Hakkında Alınan Karar .......................................... 173

2.2.7. 431 Sayılı Kanun’un Tatbiki İşlemi .................................................. 176

2.3. 1924 Anayasası Döneminde Hükümet Tasarrufları ile İlişkilendirilen TBMM Tasarrufları ve Bu Tasarrufların Anayasaya Uygunluk Çerçevesinde Değerlendirilmesi .................................................................. 177

2.3.1. 1924 Anayasası Döneminde Yargı Bağışıklığı İhtiva Eden TBMM’nin Yorum Tasarrufları ve Buna İlişkin Danıştay Kararları ............................................................................................ 182

2.3.1.1. Kurtuluş Savaşı’na iştirak edenlerin ödüllendirilmesi hakkındaki 400 sayılı Kanun’un İncelenmesi ..................... 182

2.3.1.2. Askeri Personelin Kendi Kurumuna Karşı Açtığı Davaların İncelenmesi ............................ 185

2.3.1.3. Yabancıların Türk Vatandaşlığı Haricindeki Vatandaşlık İhtilaflarının İncelenmesi ................... 188

2.3.1.4. 5434 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 39.maddesinin b fıkrasının incelenmesi ......... 195

2.3.2. 1924 Anayasası Döneminde Yasama Kısıntısı Niteliğindeki İdari İşlemin Danıştay Tarafından Tetkiki Meselesi ......... 205

2.3.2.1. Esas Yönünden İncelemeye Tabi Tutulmayan İdarenin İşlemleri .................. 214

2.3.2.2. Esas Yönünden İncelemeye Tabi Tutulan İdarenin İşlemleri ................. 231

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. 1961 ANAYASASI DÖNEMİNDEKİ DANIŞTAY KARARLARININ İNCELENMESİ ............... 247

3.1. 1971 Yılındaki Anayasa Değişikliği Öncesinde ........................................... 250

3.1.1. Fevkalade Haller ve Buhran Zamanlarında Tesis Edilen İşlemler ... 252

3.1.2. İdarenin Dayandığı Sebep Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler ................... 260

3.1.3. İşlemin Niteliği Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler .......... 265

3.2. 1971 Yılındaki Anayasa Değişikliği Sonrasında .......................................... 277

3.2.1. Fevkalade Haller ve Buhran Zamanlarında Tesis Edilen İşlemler ... 279

3.2.2. İdarenin Dayandığı Sebep Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler ....... 284

3.2.3. İşlemin Niteliği Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler .......... 288

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDEKİ DANIŞTAY KARARLARININ İNCELENMESİ ..... 311

4.1. 2010 Yılındaki Anayasa Değişikliği Öncesinde ........................................... 316

4.1.1. Fevkalade Haller ve Buhran Zamanlarında Tesis Edilen İşlemler ... 320

4.1.2. İdarenin Dayandığı Sebepler Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler .................... 325

4.1.3. İdarenin İşleminin Niteliği Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler ......................................... 333

4.2. 2010 Yılındaki Anayasa Değişikliği Sonrasında .......................................... 371

4.2.1. Fevkalade Haller ve Buhran Zamanlarında Tesis Edilen İşlemler ... 372

4.2.2. İdarenin Dayandığı Sebep Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler ............... 374

4.2.3. İşlemin Niteliği Uyarınca İnceleme Konusu Yapılan İşlemler .......... 377

SONUÇLAR ............................................................................................................. 393

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 405

ÖZGEÇMİŞ VE İLETİŞİM BİLGİLERİ .................................................................. 466