1982 Anayasasının Temel Nitelikleri ve Getirdiği Yenilikler

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .............................................................................................................................. III

KJSALTMALAR .............................................................................................................. IX

I — 1961 ANAYASASININ ÖNGÖRDÜĞÜ KUVVETLERARASI İLİŞKİ VE

ORTAYA ÇIKARDIĞI SORUNLAR.......................................................... 1

II — 1961 ANAYASASINA KARŞI YÖNELTİLEN TENKİTLER, ÖNERİLEN

ÇÖZÜM YOLLARI VE 1971 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ.................................. 9

III — 1982 ANAYASASININ HAZIRLANIŞI VE MUHTEMEL ANAYASA TAS­

LAĞI............................................................................................................. 19

1. İlk Belirtiler.......................................................................... ........................ 19

2. Anayasanın Hazırlanması ve Bazı Gözlemler.......................................... 24

3. Anayasanın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar ............................ 30

IV — 1982 ANAYASASININ İLK BAKIŞTA GÖZE BATAN TEMEL ÖZEL­

LİKLERİ ............. :................................................................................................ 31

1. Kazulstik Yöntem ...................................... .................................................. 31

2. Geçiş Dönemi ............................................................................................... 33

3. Daha Az Katılımcı Demokrasi Modeli........................................................... 37

4. Fazla Katılık............................................................................................ 39

5. Güçlü Yürütme............................................................................................... 41

6. Tıkanıkları Giderici Çözüm Yolları......................................................... 42

V — YASAMA ORGANINA İLİŞKİN YENİLİKLER.......................................... 45

1. Tek Meclis Usulü........................................................................................... 45

2. Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeliğine ilişkin Yenilikler ..................... 47

a) Milletvekili Seçilme Yeterliliği................................................................. 47

b) Üyelikle Bağdaşmayan işler..................................................................... 48

c) Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı ...................................... 49

d) Üyeliğin Düşmesi ............................................................................ 51

e) Üyelerin Malî Statüleri...................................................................... 57

f) Andiçme.................................................................................................... 58

g) Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Geriye Bırakılması

ve Ara Seçim............................................................................................ 58

3. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri.............................. 60

4. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Faaliyetleri İle İlgili Yenilikler .. 65

a) Toplanma ve Tatil.............................................................................. 65

b) Başkanlık Divanı............................................................................... 65

c) Toplantı ve Karar Yeter Sayısı ........................................................... 66

d) Görüşmelerin Açıklığı ve Yayınlanması .......................................... 67

5. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları 67

6. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Verimli Çalışması İçin Öngörü­len Çözüm Yolları 68

VI — YÜRÜTME ORGANINA İLİŞKİN YENİLİKLER ..... 70

1. Cumhurbaşkanı....................................................................................... 70

a) Seçimi ve Nitelikleri.......................................................................... 70

b) Yetkileri.....................................................................................

c)Tek Başına Kullanabileceği Yetkileri ve Sorumsuzluk Hali ... 79

d) Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar.............................................. 85

aa) Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği ............................................. 85

bb) Devlet Denetleme Kurulu........................................................... 87

cc) Cumhurbaşkanlığı Konseyi......................................................... 60

e) Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanı Tarafından Yenilenmesi 91

2. Başbakan ve Bakanlar Kurulu................................................................. 95

a) Kuruluşu ve Göreve Başlaması......................................................... 95

b) Görev ve Sorumluluğu...................................................................... 98

c) Olağanüstü Yönetim Usulleri ........................................................... 101

d) Sivil ve Askerî Otorite Arasındaki ilişki ................. ....................... 108

3. idare......................................................................................................... 112

a) Esasları............................................................................................. 112

b) Merkezî ve Mahallî idareler......................... .................................... 115

c) Kamu Görevlileri ve Güvenceleri ..................................................... 119

d) Özerk Üniversite ve Tarafsız Radyo Televizyon .............................. 122

e) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu................................... 127

f) Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları .............................. 128

VII — ANAYASADA MALÎ VE EKONOMİK KONULARDA YASAMA VE YÜ­RÜTMEYE TANINAN YETKİLER VE ÇİZİLEN SINIRLAR .................................................................................................................. 130

1. Bütçe..................................................................................... ................ 130

2. Kamu İktisadî Teşebbüslerinin Denetimi ................................................ 133

3. Plânlama.................................................................................................. 134

4. Piyasaların Denetimi ve Dış Ticaretin Düzenlenmesi.............................. 135

5. Tabiî Servet Kaynaklarının ve Ormanların işletilmesi ............................. 139

6. Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi................................................................ 142

7. Tüketiciler İle Esnaf ve Sanatkârların Korunması ................................... 142

VIII — YARGI ORGANINA İLİŞKİN YENİLİKLER............................................... 146

1. Genei ilkeler............................................................................................ 146

2. Mahkemelerin Kuruluşu.......................................................................... 157

3. Yüksek Mahkemeler............................................................................... 162

a) Yargıtay............................................................................................. 162

b) Danıştay............................................................................................ 163

c) Uyuşmazlık Mahkemesi.................................................................... 165

4. Sayıştay................................................................................................... 168

5. Anayasa Mahkemesi ve Anayasa Yargısı..................................................... 170

a) Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu..................................................... 170

b) Anayasa Mahkemesinin Yetkileri ve İptal Davası Açmaya Yet­kili Olanlar 174

c)Anayasaya Aykırılığının Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi 186

d) Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usulü ..................... 191

e) Anayasa Mahkemesinin Kararlarının özellikleri ... ........................... 194

IX — HAK VE HÜRRİYETLERE İLİŞKİN YENİLİKLER..................................... 212

1. Genel Yaklaşım Biçimi........................................................................... 212

2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması .............................................. 220

3. Sınırlamanın Sınırı ve ölçülülük ilkesi .................................................... 226

4. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılmaması............................... 238

5. Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulması................................................... 243

6. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması........................................................ 249

7. Yabancıların Durumu............ ,................................................................ 251

8. Kişi Hak ve Ödevleri.................................................................................... 252

— Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevî Varlığı ......................... 252

— Zorla Çalıştırma Yasağı.................................................................... 252

— Kişi Hürriyeti ve Güvenliği............................................................... 253

— özel Hayatın Gizliliği ....................................................................... 256

— Konut Dokunulmazlığı...................................................................... 255

— Haberleşme Hürriyeti........................................................................ 255

— Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti ........................................................ 256

— Din ve Vicdan Hürriyeti .................................. ........................ ... 256

— Düşünce ve Kanaat Hürriyeti............................................................ 257

— Bilim ve Sanat Hürriyeti ................................................................... 258

— Basın ve Yayımla ilgili Hükümler..................................................... 259

— Dernek Kurma Hürriyeti .................................................................. 262

— Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı ............................ 263

— Mülkiyet Hakkı................................................................................. 264

9. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve ödevler.................................................. 265

— Ailenin Korunması ........................................................................... 265

— Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve ödevi................................................... 265

— Kıyılardan Yararlanma...................................................................... 266

— Toprak Mülkiyeti.............................................................................. 266

— Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Ko­runması 267

— Kamulaştırma.................................................................................... 267

— Devletleştirme................................................................................... 268

— Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti ....................... ............................... 269

— Çalışma Hakkı ve ödevi ................................................................... 269

— Sendika Kurma Hakkı...................................................................... 270